​ဖံ​ဖံ​အဲ​မၣ်

(က) KRC ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢကီၣ်ကးကရၢ(၁၉၅၅) ကရၢတဖုအံၤပှၤလၢအဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်မ့ၢ်၀ဲမူဆိကီၢ်ကစၢ်ဟါထၢၣ်သၣ်မွ့န့ၣ်လီၤ. မူဆိအံၤဖဲကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူ ကၠံသံ၀ံၤအလီၢ်ခံဘၣ်တၢ်ဃုထၢထီၣ်အီၤဒ်ကီၢ်ခိၣ်တဂၤအသိးလီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဖဲတၢ်ဃုထၢထီၣ်အီၤအခါအ၀ဲဖဲထံ ထၣ်စွ့လီၤ.တတုၤဆူကီၢ်သူလ့ၤလီၢ်ခၢၣ်သးဒံးဘၣ်.ဖဲ၁၉၅၄နံၣ်အလၢာ်န့ၣ်အ၀ဲဟဲတုၤဆူကီၢ်သူလ့ၤလီၢ်ခၢၣ် သးဒီးသုးကျဲၤ၀ဲဒ်သိးလီၢ်ခၢၣ်သးခိၣ်နၢ်တဖၣ်ကဟဲထံၣ်လိာ်သကိးလၢတၢ်တၢၣ်ပီၣ်အဂီၢ်ဖဲ၁၉၅၅နံၣ်လါယနူၤ အါရံၤ၁၅သီအနံၤန့ၣ်လီၤ.တုၤမ့ၢ်လီၢ်ခၢၣ်သးတဖၣ်ခိၣ်နၢ်တဖၣ်ဟဲတုၤ၀ဲတဘျီအ၀ဲစံးကတိၤ၀ဲဘၣ်ဃးကညီ တၢ်ပၢၢ်ဆၢအကျဲခံဘိတဘိအဂ့ၢ်ဒီးအတၢ်ကဲဘျုးတဖၣ်လၢအလဲၤခီဖျိဘၣ်၀ဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲတၢ်ထံၣ်လိာ်သး တဘျီအံၤအ၀ဲပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်တိာ်ပာ်လၢကဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ပၢၢ်ဆၢကီၣ်ကးKRCကရၢတခါန့ၣ်လီၤ.ဒီးတၢ်ထံၣ် လိာ်သးတဘျီအံၤတၢၣ်ပီၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်ကတိၤခီကရဲးအဂ့ၢ်ဒီးအၢၣ်လီၤသကိး၀ဲတၢ်ကကိးခီကရဲးဖဲ၁၉၅၅နံၣ် လါယူၤ(၁၀)သီအနံၤန့ၣ်လီၤ. ခီကရဲးတဘျီအံၤဘၣ်တၢ်မၤအီၤဖဲမီကိၢ်သ၀ီန့ၣ်လီၤ.ခီကရဲးတဘျီအံၤဒုးအိၣ်ထီၣ်.

ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါတ့ၢ်လံအသိးပ၀ဲကညီဖိတဖၣ်ပဟဲတုၤလီၤလၢထံတဘ့ၣ်ကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤလၢခဲအံၤဘၣ်တၢ်ကိးအီၤ လၢကီၢ်ပယီၤအဆိကတၢၢ်ဒီးပိာ်လီၤ၀ဲဒၣ်ပျ့ၣ်လိာ်ကျိ,ကီၤလိာ်ကျိဒီးဃိာ်လိာ်ကျိတၢ်ပၢၤခိၣ်တဖၣ်သကုၤဆး ဒးဒီးအ၀ဲသ့ၣ်ဖံးအီၣ်ကစုဒုမၤအီၣ်ကစုဒုလၢတၢ်သဘျ့အပူၤအနံၣ်၂၀၀ဘျဲၣ်ဒီးကလုာ်ဂၤတဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤ၀ဲန့ၣ် လီၤ.ယိၤတဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤဆိဒီးသူၣ်ထီၣ်အဘီအမုၢ်လၢယိၤကီၢ်ဒီးကီၢ်ပယီၤထးခီအဃိတၢ်ဘၣ်ဂံာ်ဂူာ်ဒီးယိၤတ အိၣ်အါကဲာ်ဆိးဘၣ်.ပယီၤတဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤဒီးသူၣ်ထီၣ်အခူအ၀့ၢ်အဘီအမုၢ်ဖဲတကီ(တေက၁င်း)လၢကီၢ်ပယီၤ ထးခီအဃိလၢအခီၣ်ထံးတၢ်ဘၣ်ဂံာ်ဂူာ်ဒီးကညီဖိတဖၣ်တအိၣ်အါကဲာ်ဆိးဘၣ်.ပှၤမိၣ်ဖိတဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤဆိလၢ ကီၢ်ယီၤလာ်ခီသူၣ်ထီၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ကစၢ်သနူ(ပေဒသရ၁ဇ်စနစ်)ဒီးဆီၣ်ဘံၣ်ဆီၣ်ဘၢပ၀ဲကညီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.လၢခံ က့ၤမိၣ်ဒီးပယီၤစီၤပၤ(ဟီၣ်ခိၣ်ကစၢ်တဖၣ်)ဒုးလိာ်ယၤလိာ်အသးဒီးမၤနၢၤမၤဃၣ်လိာ်အသးယၢ်ခီယၢ်ခီတုၤလီၤ  လၢပယီၤစီၤပၤအလီဖယါအစိၤဒီးမၤနၢၤမိၣ်တဖၣ်အဃိကညီဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ဘံၣ်ဆီၣ်ဘၢအီၤလၢပယီၤဟီၣ်ခိၣ် ကစၢ်တဖၣ်စးထီၣ်လၢန့ၣ်လံၤလံၤန့ၣ်လီၤ. (က)ဟီၣ်ခိၣ်ကစၢ်သနူ လၢပှၤဟဲနုာ်လီၤဆူကီၢ်ပယီၤပူၤအံၤအခါပှၤပယီၤဒီးမိၣ်တဖၣ်ဟဲနုာ်စိာ်ဃုာ်၀ဲဒီးပှၤဟံၣ်ဒူၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ကစၢ်သနူ ဒီးပှၤယိၤဖိတဖၣ်ဟဲနုာ်စိာ်ဃုာ်၀ဲပှၤတရူးဟီၣ်ခိၣ်ကစၢ်သနူန့ၣ်လီၤ.ပှၤကလုာ်အဂၤဒ်ကညီ,ခၠီ,ကခၠ့ၣ်ဒီးကလုာ် အဂၤတဖၣ်န့ၣ်ဟီၣ်ခိၣ်ကစၢ်သနူတကဲဒိၣ်၀ဲထဲန့ၣ်ဘၣ်.ဟီၣ်ခိၣ်ကစၢ်သန.

၁. တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ လၢအဲကလံးအခီလ်နံၣ်ပၢတၢ်အစိၤကညီဖိအါဂၤကဲထီၣ်ပှၤခရံာ်ဖိလၢမံရှၢၣ်နရံၣ်တဖၣ်အဃိဒီးပထံၣ်ဘၣ်လၢ မံရှၢၣ်နရံၣ်တဖၣ်သူၣ်ထီၣ်ကၠိဒီးပှၤကညီဖိတဖၣ်မၤလိမၤဒီးတၢ်ဖဲကၠိတဖၣ်အဃိပှၤကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ်သ့ထီၣ်လံာ် သ့ထီၣ်လဲၢ်အါဒံအါဂၤန့ၣ်လီၤ.   (Anglo School).

ခီလ်နံၣ်သနူအိၣ်ထီၣ်၀ဲဒၣ်လၢတၢ်မၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်သနူဒီးတၢ်မၤလဲၢ်အီၣ်ကီၢ်သနူန့ၣ်အိၣ်ထီၣ်၀ဲဒၣ်လၢကျိၣ်စ့က စၢ်သနူန့ၣ်လီၤ.တုၤမ့ၢ်ပှၤတဂၤထံကီၢ်တကီၢ်ဒိၣ်ကျိၣ်ဒိၣ်စ့အိၣ်ထီၣ်ဒီးဘှီထီၣ်စဲးဖီကဟၣ်တဖၣ်လၢတၢ်ဒုးဟး ထိၣ်ပနံာ်တဖၣ်အဂီၢ်လီၤ.တုၤမ့ၢ်ပနံာ်တဖၣ်ဟးထိၣ်အါထီၣ်သတးဒီ.

အဲကလံးတဖၣ်ပာ်လီၤအသးလၢကဒိၣ်စိဒိၣ်ကမီၤလၢမုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်ဒီးထံဂ့ၢ်ကီၢ်ဂ့ၢ်လၢကီၢ်ပယီၤအဖီခိၣ်ထဲတ ဒူၣ်ဧိၤ,ဘၣ်ဆၣ်မ့ၢ်လၢကီၢ်ပယီၤစီၤပၤပဒိၣ်အတၢ်ရ့လိာ်အသးဒီးြဖၣ်စ့ၣ်ယံာ်ထီၣ်အါထီၣ်ဒိၣ်ထီၣ်အဃိအဲကလံး တဖၣ်ပာ်လီၤအသးလၢကဒုးန့ၢ်ကွံာ်ကီၢ်ပယီၤဒီဘ့ၣ်လၢအဂီၢ်လီၤ.ဒ်န့ၣ်အသိးအဲကလံးပှၤကၤတၢ်ဖိတဖၣ်စ့ၢ် ကီးဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ၀ဲဒ်သိးအဲကလံးပဒိၣ်ကမၤန့ၢ်၀ဲကီၢ်ပယီၤဒီဘ့ၣ်အဂီၢ်လၢကဒိၣ်စိဒိၣ်ကမီၤလၢမုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.အဆၢကတီၢ်ဖဲန့ၣ်အဲကလံး(company)​.

တုၤမ့ၢ်အဲကလံးဒီးပယီၤအတၢ်ဒုးအခီၣ်ထံးတဘျီ၀ံၤအလီၢ်ခံတဘျီဃီအဲကလံးမီၤသီတဖၣ်လၢအကမၤလံာ် ဃံးဃာ်ဘၣ်ဃးမုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်တဖၣ်ဟဲတုၤဆူကီၢ်ပယီၤအ၀့ၢ်ခိၣ်ဒီးမၤလံာ်ဃံးဃာ်ဘၣ်ဃးတၢ်ဆါတၢ်ပှ့ၤအ ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.ဒ်လံာ်ဃံးဃာ်အသိးအဲကလံးတဖၣ်ဒိးန့ၢ်အခွဲးအယာ်သဘျ့အါထီၣ်လၢမုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ၁၈၃၀နံၣ်န့ၣ်အဲကလံးသုးခိၣ်အမံၤလၢ(MajorBurney)မ့ၤကၠၢၤဘၢန့ၣ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲဒီးဟဲတုၤဆူကီၢ်ပယီၤဒ်အဲ ကလံးမီၤသီအသိးန့ၣ်လီၤ. (MajorBurney)ဂုာ်ကျဲးစၢး၀ဲဒ်သိးအဲကလံးဒီးပယီၤအဘၢၣ်စၢၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ်ကဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါက့ၤအ ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်ဂ့ၢ်တနီၤမၤ၀ဲန့ၢ်ဘျ့ဘျ့ဆှီဆှီဘၣ်ဆၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တနီၤနီၤကဲထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢခံခီလၢာ်အဘၢၣ်စၢၤ န့ၣ်လီၤ.တုၤမ့ၢ်ပယီၤအစီၤပၤ(ဘြကီးေတာ်ဘုရ၁း)သံ၀ံၤအလီၢ်ခံပှၤပၢတၢ်အလီၢ်မ့ၢ်၀ဲ(သာယာ၀တီမင်း)န့ၣ်လီၤ..

စးထီၣ်လၢပယီၤစီၤပၤ(ဘိုးေတာ်ဖုရ၁း)အစိၤန့ၣ်ရၢၢ်ခၢၣ်ဒီးဘ့ကလါကီၢ်ခံဘ့ၣ်အဘၢၣ်စၢၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ် အိၣ်ထီၣ်၀ဲအကလုာ်ကလုာ်အဃိအဲးကလံးဒီးပယီၤအတၢ်ရ့လိာ်အသးဖ့ၣ်ဆၢထီၣ်၀ဲဒၣ်လီၤ.တုၤမ့ၢ်ဖဲပယီၤ စီၤပၤ(ဘြကီးေတာ်ဖုရ၁း) အစိၤန့ၣ်ထံဆၢကီၢ်ဆၢတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အံၤတုၤ၀ဲဒၣ်ဆူအအၢကတၢၢ်လီၤ..

ပျီမုၢ်လါဟ့ အီကူာ် ၁.၂. ၂၀၀၈  ဘၣ်တနံၤဖဲယဒိထီၣ်မ့ၤလၢဖၣ်ကပူၤလၢဟါလီၤခီအခါယထံၣ်သုးတဖုဟဲလၢယဟံၣ်လီၢ်ခံတခီလီၤ.မ့ၢ်တၢ်ဆၢ ကတီၢ်လၢဒုၣ်ဒါမၤတဲာ်လံွၢ်တဲာ်အဆၢကတီၢ်အဃိပယီၤသုးမ့ၢ်ဟဲထီၣ်လၢပဒူသ၀ီန့ၣ်ပှၤဒူဖိသ၀ီဖိခီၣ်ထံၣ်လိာ် အ၀ဲသ့ၣ်တဘူၣ်ဘၣ်အကတီၢ်လီၤ.အဃိယအိၣ်ဘှ့ၣ်ကလာ်လၢဖၣ်ကပူၤန့ၣ်လီၤ.ဖဲန့ၣ်ခါပှၤကိးထီၣ်ယမံၤဒီးစံး ၀ဲနလံာ်ပရၢပၣ်တဘ့ၣ်လီၤ.အန့ၣ်မးယသ့ၣ်ညါက့ၤလၢမ့ၢ်ကညီသုးတဘျီယသးခုၣ်လီၤကံွာ်ဒီးယလဲၤထီၣ်ထံၣ် အ၀ဲသ့ၣ်လၢဟံၣ်မဲာ်ညါလီၤ.ပတဲသကိးတၢ်လၢယဟံၣ်မဲာ်ညါချုးထဲတစိၢ်ဖိဒီးအ၀ဲသ့ၣ်ဆဲးလဲၤတၢ်လီၤ..

.

သုးမုၢ်ဒိၣ်အမုၢ်နံၤ(၁၉၅၆နံၣ်လါယူၤလံ(၅)သီ) သုးမုၢ်ဒိၣ်မ့ၢ်ပှၤစိာ်စုက၀ဲၤတဖုလၢအမၤတၢ်ဒီတဒၢထံကီၢ်ပှၤကလုာ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲတၢ်ပၢၢ်ဆၢတၢ်ဒုးစးထီၣ် သီအခါပှၤစိာ်စုက၀ဲၤလၢကဒီသဒၢက့ၤကညီကလုာ်ဒီတကလုာ်အဂီၢ်အိၣ်၀ဲအါဖုဒ်အမ့ၢ်(၁(KNDO)ဒီးကညီ စိာ်စုက၀ဲၤသုးကျိၤကလုာ်ကလုာ်ဒီးလၢဖဲ(၁၉၄၉)နံ့ၣ်လါယူၤ(၁၄)သီအခါကညီသုးပၢၤကီၢ်ကညီစိာ်စုက၀ဲၤ လၢအဘၣ်ဃးဒီးသုး၀ဲၤကျိၤအကလုာ်တဖၣ်ခဲလၢာ်ခဲဆ့န့ၣ်တၢ်ဒုးကဲထီၣ်က့ၤအီၤလၢကီၢ်သူလ့ၤသုးမုၢ်ဒိၣ်ဒီး ကီၢ်သူလ့ၤသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့ၢ်၀ဲသုးခိၣ်ကျၢၢ်မ့မီၣ်န့ၣ်လီၤ.  ဖဲတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ခ့ၣ်အဲၣ်ဒံၣ်အိၣ်လၢ၁၉၄၇နံၣ်အခါတၢ်နီၤလီၤသုးဟီၣ်က၀ီၤတဖၣ်လၢသုးဟီၣ်က၀ီၤတခါကမ့ၢ် သုးက့တခါအသိးမုၢ်ထီၣ်အံၤသုးက့အိၣ်(၁)ကရ့ၣ်နံၣ်သုးက့(၂)​.

ပှၤဒူပှၤဃိၤမုၢ်နံၤ(၁၉၅၀နံၣ်လါအီကူာ်၁၂သီ) ပှၤဒူပှၤဃိၤစံးတၢ်န့ၣ်လၢပှၤအါဂၤတၢ်ဘၣ်ဘျုးဂီၢ်မ့ၢ်ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢတၢၤကွံာ်နီၢ်ကစၢ်တၢ်ဘၣ်ဘျုးတကးဘၣ် အသးသမူခဲလၢာ်ဟ့ၣ်လီၤ၀ဲကဲတဖၣ်လီၤ.​ တၢ်ဟံးန့ၢ်မုၢ်နံၤအံၤဖဲပကီၢ်ခိၣ်သးဘိစီၤဘးအူကံၠအနီၢ်ကစၢ်ဒၣ်၀ဲ လၢကညီဒီကလုာ်ညါအဂီၢ်ဟ့ၣ်လီၤကွံာ်အသးသမူအမုၢ်နံၤန့ၣ်လီၤ.ပကီၢ်ခိၣ်စီၤဘးအူကၠံမ့ၢ်ပှၤကဲဒိၣ်အဖိခွါတ ဂၤဒီးမ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢမၤလိမၤဒိးဘၣ်တၢ်အပတီၢ်ထီၣ်ဘးလၢကညီဖိအကျါန့ၣ်လီၤ.ပမ့ၢ်ကွၢ်အ၀ဲအတၢ်အိၣ်မူတၢ် ဘၣ်ကိၢ်ဘၣ်ဂီၤအလီၢ်တအိၣ်ဘၣ်ဒီးအီၣ်ကုာ်အီပှဲၤဂ့ၤမးလီၤ.ဖဲ(၁၉၄၅)နံၣ်တချုးကီၢ်ပယီၤန့ၢ်တၢ်သဘျ့အဆၢ ကတီၢ်အ၀ဲတၢ်ဃုထၢထီၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ်ကိတိာ်တဂၤလၢတၢ်ဘၢၣ်စၢၤပဒိၣ်အပူၤလီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးဖဲကညီတဖၣ်ဂဲၤ လိာ်လၢကန့ၢ်က့ၤကညီကီၢ်အဂီၢ်ဒီးဖဲတၢ်ထီဒါခိၣ်ချၢဘျီၣ်ဒိၣ်တၢ်ဃုထၢအခါလၢကညီတဖၣ်အဂီၢ်အ၀ဲတၢၤကွံာ် အလီၢ်အလၤအတၢ်ဘၣ်ဘီၣ်ဘၣ်ညီလၢဒီကလုာ်အဂီၢ်ဟးထီၣ်ကွံာ်လၢကိတိာ်အလီၢ်ဖဲ(၁၉၄၇)နံၣ်လါအ့ြဖ့း(၄) အနံၤန့ၣ်လီၤ..

ကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢမုၢ်နံၤ (၁၉၄၉နံၣ်လါယနူၤအါရံၤ၃၁သီ) ကညီဖိတဖၣ်မ့ၢ်ပှၤတဖၣ်လၢအအဲၣ်တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်ဒီးအဲၣ်ဒိးအိၣ်ကစုဒုမၤကစုဒုအီၣ်ကစုဒုလီၤ. တုၤမ့ၢ်ပှၤကလုာ်ဂၤလၢအကိၢ်အဂီၤတဖၣ်ဟဲနုာ်လီၤလၢအ၀ဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးအလီၢ်န့ၣ်အ၀ဲသ့ၣ်ဃုန့ၢ် တၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အလီၢ်ဆူညါကွ့ၢ်ကွ့ၢ်ဒ်အတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအိၣ်၀ဲဒၣ်လၢ(သစ်ငုတ်လည်းေဆွးကရင်လည်းေြပး).

ကီၢ်သူလ့ၤမုၢ်နံၤ(၁၉၄၉)လါယူၤ၁၄သီ ပမှံၤပပှၢ်အတၢ်ကတိၤအိၣ်၀ဲတဘီလၢအစံး၀ဲပဟီၣ်ညီပသါကုးကီဒီးတၢ်အံၤမ့ၢ်၀ဲတီ၀ဲဒီးကညီတၢ်ပၢၢ်ဆၢန့ၣ် လီၤ.ကညီဖိတဖၣ်စးထီၣ်တၢ်ပၢၢ်ဆၢတၢ်ဒုးဒီးမၤနၢၤတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်ညီကဒၣ်ဘၣ်ဆၣ်ကပၢက့ၤ၀ဲတခီမ့ၢ်တၢ်လၢ အကီလၢအဂီၢ်မ့ၢ်ဘၣ်ကွၢ်တုၤလီၤခဲကနံၣ်အံၤတၢ်ကီဒံးန့ၣ်တကမၣ်စ့ၢ်ကီးဘၣ်.  တချုးစုက၀ဲၤတၢ်ပၢၢ်ဆၢတၢ်ဒုးစးထီၣ်ဒ်ဘၣ်န့ၣ်ကညီခိၣ်နၢ်တဖၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ် ကရၢဒီးကညီတဖၣ်နၢ်ပၢၢ်ဒီးသ့ထီၣ်ဘၣ်ထီၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်ကရၢကရိထီၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤဒ်အြကၢးဒီးလၢခံတစဲးတၢ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ခ့ၣ်အဲၣ်ဒံၣ်အိၣ်ဂၢၤသးကရၢဒီးတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်မၤလိဘၣ်ဃးသုးဒီးတၢ်ဒုးသုးဒုးသံၣ်အဃိကညီဖိတဖၣ် နၢ်ပၢၢ်တၢ်ဘၣ်ဃးတၢ်ဒုးတၢ်ယၤဒီးတၢ်ကဟုကယာ်လီၤက့ၤသးဒ်အသ့ဖဲအြကၢးစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့လၢအဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ပၢတၢ်ြပးတခီန့ၣ်တၢ်တသုးကျဲၤဟ့ၣ်တၢ်မၤလိတၢ်နၢ်ပၢၢ်တဖၣ်နီတမံၤ နီတဘျီဘၣ်အဃိသတးဒီးဖဲစုက၀ဲၤတၢ်ပၢၢ်ဆၢတၢ်ဒုးစးထီၣ်ဒီးကညီတဖၣ်ဒုးန့ၢ်တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲတဖၣ်န့ၣ်ဃ့၀ဲ လၢလီၢ်ခၢၣ်သးခိၣ်နၢ်တဖၣ်ကဆှၢလီၤပဒိၣ်ပပှၢ်လၢကဟဲလီၤပၢတၢ်မ့တမ့ၢ်ကဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးဒီးဟ့ၣ်လီၤတၢ် နဲၣ်လီၤလီၤ. .

တၢ်ထီဒါအီၣ်ဆါအဲးတလံၣ်လံာ်ဃံးဃာ်အံၤမ့ၢ်လၢ ၁. ဖဲပှၤလဲၤမၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤအခါကညီတပၣ်ဃုာ်နီတဂၤ ၂. တၢ်တဟံးန့ၢ်ကညီအတၢ်ဘၣ်သး ၃. တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ထံကီၢ်သဲစးဘျီၣ်ဒိၣ်ပူၤ ကညီခၢၣ်စးစှၤ ၄. တၢ်တပာ်လၢၤကညီသုးမုၢ်နံၤ ဒ်လၢညါအသိးလၢၤဘၣ် ၅. တၢ်တပာ်ဖျါန့ၢ်ကညီကီၢ်လၢအဃ့၀ဲန့ၣ်နီတမံၤ အဃိခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢတၢ်အိၣ်ဖှိၣ်(၁)ဘျီတၢ်စံၣ်ညီၣ်တဲာ်လၢတၢ်ကပာ်ဖျါဆူအဲကလံးပဒိၣ် အိၣ်လၢကညီဖိတဖၣ်အတၢ်အၢၣ်လီၤဘၣ်သးတဖၣ်ဒီးလါမၢ်ရှး(၃၁)သီအနံၤအဲကလံးပဒိၣ်.

ကဂၢၤသးမုၢ်နံၤ(KNDO Day) ၁၉၄၆လါယူၤလံ(၁၆)သီ ဂၢၤသးမ့ၢ်၀ဲတၢ်ဂၢၤလီၤက့ၤပသးသမူတၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢအိၣ်ဒီးပှၤပတၢ်အီၣ်တၢ်အီပတၢ်ထူးတၢ်ၤပတၢ်အိၣ်တၢ် ဆိးအလီၢ်တဖၣ်လီၤ.ကညီဖိတဖၣ်စးထီၣ်လၢမိၢ်ပၢ်ဖံဖုအစိၤလဲၤခီဖျိဘၣ်တၢ်လဲၤခီဖျိလၢအနးအကျံၤတဖၣ်ဒီး တသ့ရိၣ်ဖှိၣ်ထီၣ်အသးလၢကြတီဆၢဒုၣ်ဒါအဂီၢ်ဘၣ်အဃိဖဲယပၣ်အစိၤကညီပယီၤအတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အခါ သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ထီၣ်၀ဲတၢ်ရိၣ်ဖှိၣ်ဒီးဒီသဒၢသကိးဒုၣ်ဒါန့ၣ်လီၤ. ကညီဖိတဖၣ်ဖဲ၁၉၄၇နံၣ်လါဖ့ၤဘူၤအါရံၤ(၅)သီန့ၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်၀ဲခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ကရၢအဃိလၢခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ကရၢ အံၤဒ်သိးကအိၣ်ဒီးစိဒီးကမီၤအကဟုကညီၢ်အဂီၢ်ထံၣ်၀ဲလၢတၢ်ြကၢးဒုးအိၣ်ထီၣ်ပှၤစိာ်စုက၀ဲၤတကရၢလၢအ ကဂၢၤဒီးဟ့ၣ်ဆူၣ်ထီၣ်ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ကရၢအတၢ်တီခိၣ်ရိၣ်မဲန့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်လၢတၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ခ့ၣ်အဲၣ်ယူၣ်ကရၢကညီဖိတဖၣ်ဂဲၤလိာ်၀ဲသပှၢ်ပှၢ်လၢထံကီၢ်ကန့ၢ်အဂီၢ်လီၤ.အ၀ဲသ့ၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢးဃ့န့ၢ်၀ဲလၢတၢ်မုာ်တၢ်ခုၣ်အကျဲဘၣ်ဆၣ်ဒီးတၢ်နာ်တအိၣ်ဘၣ်လၢအ၀ဲသ့ၣ်ကန့ၢ်ဘၣ်၀ဲဘၣ်န့ၣ်လီၤ..

ကညီဒီကလုာ်စၢဖှိၣ်ကရၢမုၢ်နံၤ KNU Day 5 February 1947 လၢကညီဒီတကလုာ်အတၢ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤအပူၤသကိးတၢ်အပူၤန့ၣ်,တၢ်ရိာ်ဖှိၣ်ဃူဖှိးလိာ်သးန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအ ရ့ဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်န့ၢ်အဃိဖဲ၁၉၄၇နံၣ်ဖ့ၤဘူၤအါရံၤ(၃)သီတုၤ(၅)သီအနံၤကယဲၢ်မ့ၢ်ကညီကလုာ်ကရၢ ခဲလၢာ်ကိးလိာ်သးပာ်ဖှိၣ်လိာ်သးဒီး.

ဖဲ ၁၉၃၀ -၄၀ နံၣ်တၢ် ဂဲၤလိာ်လၢတၢ်ကပာ်ပနီၣ်ကညီ နံၣ်ထီၣ်သီအမုၢ်နံၤ,ကညီဒီကလုာ်တၢ်သး ၀ံၣ် ,က ညီ ဒီကလုာ်နီၣ်တယၢ် အဆၢကတီၢ် ကညီ ဒီ ကလုာ်တၢ်သး ၀ံၣ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်အကါ ဒိၣ် လၢ ကညီ ဒီကလုာ်အဂီၢ် အဃိ ,စီၤ စၣ် ဘးကွဲး၀ဲကညီ ဒီ ကလုာ် တၢ် သး၀ံၣ်ဒီးဆှၢနုာ်၀ဲဆူ က ညီဒီကလုာ်က.

သီသံၣ်ကစၢၢ်အိၣ်သူၣ်လီၤအသးလၢကညီကီၢ်စဲၣ်ဒီးကရ့ၣ်နံၣ်ကီၢ်စဲၣ်အဆၢတီတီန့ၣ်လီၤ.လၢမုၢ်ထီၣ်တကပၤ န့ၣ်ပှၢ်ဒိၣ်သ၀ီ,မုၢ်နုာ်တကပၤန့ၣ်လဲခံသ၀ီ,ကလံၤထံးတကပၤန့ၣ်ပဃိသ၀ီဒီးကလံၤစိးတကပၤန့ၣ်ဟံၣ်ဒီၣ် ဃီၤသ၀ီတဖၣ်အိၣ်သူၣ်လီၤအသးန့ၣ်လီၤ.ကစၢၢ်သီသံၣ်ခိၣ်အံၤအကစီၤထီၣ်ထီလၢပီၣ်လဲၣ်အမဲာ်ဖံးခိၣ်၈၆၀၇ ခီၣ်ယီၢ်လီၤ.ကစၢၢ်အ၀ဲအံၤတၢ်စံး၀ဲလၢအသူအပှိၤဒီးအမံၤဟူသၣ်ဖျါ၀ဲလၢအမ့ၢ်ကစၢၢ်အသူအပှိၤလၢကညီကီၢ် စဲၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.လၢကစၢၢ်အံၤအတူၢ်လိၤအိၣ်ဒီးတၢ်သူတၢ်ပှိၤဒီးကညီသးပှၢ်လၢအမံၤဟူသၣ်ဖျါတနီၤအလီၢ် အကျဲဒ်အမ့ၢ်ဖုကတၢၢ်လၢအမ့ၢ်ကညီသးပှၢ်လၢပျၢၤလၢအမဲာ်ထံၣ်ဒံး၀ံအလီၢ်အကျဲအိၣ်၀ဲစ့ၢ်ကီးလီၤ. ဖုကတၢၢ်မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး.

ဒ်ယမ့ၢ်ကညီဖိတဂၤအသိး န့ၣ်ယထံယကီၢ်တၢ်သဘျ့မ့ၢ် တအိၣ်ဒံးဘၣ်ဆၣ်သနာ် က့ယပာ်ကဖၢလၢယသးလၢ ယမ့ၢ်ကညီဖိတဂၤခီဖျိလၢ ယအိၣ်ဒီးယကျိာ်ယလံာ် ယလဲၢ်ဒီးတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ လုၢ်လၢ်သကဲာ်ပ၀းလၢမိၢ်ပၢ် ဖံဖုဟ့ၣ်သါပှၤအါမံၤလၢအ ကဲထီၣ်တၢ်အုၣ်အသးလီၤ တံၢ်လီၤဆဲးဒ်ပှၤတကလုာ် နီၢ်နီၢ်အသိးလၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢ.

ဖုဘူၣ်သၣ်မ့ၢ်တ့ၢ်မီပြထုၣ်သ၀ီခိၣ်နၢ်တဂၤန့ၣ်လီၤ.ဖဲအ၀ဲအိၣ်မူအခါထီဘိအ၀ဲဃဲၤယုၤက့ၤဖိလံၤတဖၣ်ဘၣ်ဃး ဒီးတၢ်မၤအသးလၢပျၢၤတဖၣ်ဘၣ်အါမးဒ်အ၀ဲလဲၤခီဖျိတ့ၢ်၀ဲအသိးန့ၣ်လီၤ.အတၢ်တဲယုၤဖိလံၤတဖၣ်ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်စံၣ်ဃဲၤတဲဃဲၤလၢအကဲထီၣ်အသးနီၢ်နီၢ်လၢပျၢၤတဖၣ်အကျါပၣ်ဃုာ်၀ဲဒီးလၢၢ်မုၢ်လၢအအိၣ်ဘူးဒီးမီပြထုၣ် သ၀ီတဖျၢၣ်အဂ့ၢ်ဒီးဖဲအ၀ဲတဲ၀ဲတဘျီလၢ်လၢ်တၢ်ကဲထီၣ်အသးလၢအပူၤကွံာ်ပှဲၤနံၣ်ပှဲၤလါန့ၣ်တတဲဖျါ၀ဲဘၣ်,တိၢ် နီၣ်၀ဲတဘၣ်လၢၤဘၣ်.အမိၢ်အပၢ်အဖံအဖုလၢညါတဖၣ်တဲယုၤစ့ၢ်ကီးအီၤ,ဘၣ်ဆၣ်အ၀ဲသ့ၣ်တကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါ၀ဲ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးဘၣ်,တဲယုၤဒၣ်အီၤလၢထးခိၣ်တဆီဘၣ်တဆီဒ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃဲၤတယုၢ်အံၤဖါတံၢ်ဟဲနရ့ၣ်လဲၤမၤန့ၢ်လၢဖုဘူၣ်သၣ်အအိၣ်ဒီးဃဲၤယုၤကဒီးပှၤတဆီန့ၣ်လီၤ.တၢ်ဂ့ၢ်တခီ ဟဲအသးဒ်အံၤလၢပျၢၤန့ၣ်မီပြထုၣ်သ၀ီအပူၤဟံၣ်ခိၣ်အိၣ်၀ဲဒၣ်အဖျၢၣ်နွံဆံ,လၢအကျါပှၤပိာ်ခွါအိၣ်၀ဲတဂၤ,အ မံၤလၢသံးနိရိၤ,မ့ၢ်ပှၤလၢအအိၣ်လၢထူၣ်လၢၢ်တခီလီၤ.အ၀ဲဒၣ်လဲၤလီၤဆူ​.