​ဖံ​ဖံ​အဲ​မၣ်

ပမှံၤပပှၢ်စံး၀ဲ,ပှၤကညီဟဲက့ၤလီၤလၢတရူးကီၢ်(ကီၢ်ယူၢ်နါ)အခီၣ်ထံးတဘျီန့ၣ်မ့ၢ်၀ဲပှၤခွံဆံခွံဒူၣ်လီၤ.ဒီးပှၤအိၣ်
တီၢ်ဒံးလၢကီၢ်ယူၢ်နါသၢဆံသၢဒူၣ်ဒီးပှၤသၢဆံသၢဒူၣ်အံၤတုၤမ့ၢ်အအိၣ်ယံာ်ထီၣ်ဒီးအါထီၣ်ဂီၢ်၀ဲဒီးအိၣ်၀ဲဒီးအ
ထံအကီၢ်,အခူအ၀့ၢ်ဒီးအခိၣ်အနၢ်လီၤ.အခါဖဲမါကိစိလိၣ်လဲၤဆူကီၢ်ယူၢ်နါဖဲခရံာ်အနံၣ်၁၃၀၀အပူၤန့ၣ်,ထံၣ်
ဒံးပှၤကညီတဖၣ်အိၣ်ဒီးအထံအကီၢ်အခူအ၀့ၢ်အခိၣ်အနၢ်လၢအတၢ်ပၢဆှၢအီၤန့ၣ်လီၤ.အခါခဲအံၤပမ့ၢ်ကွၢ်
လၢလံာ်ဟီၣ်ခိၣ်ဂီၤလၢမုၢ်မဆါတနံၤအပူၤန့ၣ်,ပထံၣ်ဘၣ်ဒၣ်လဲာ်လၢပှၤလိၤလိၤဖိ,ပှၤလ၀း,က၀ၣ်,လၢအမ့ၢ်
ပှၤကညီအဒူၣ်အထၢတဖၣ်အိၣ် ဒံး၀ဲဒီးအထံကီၢ်ဖဲကီၢ်ယူနါအပူၤလီၤ. 

ဖဲချ.န.၁၁၂၂-၂၅၅နံၣ်အပူၤန့ၣ်,စီၤပၤပၢတၢ်လၢတရူးကီၢ်အပူူၤန့ၣ်ကိး၀ဲလၢခၠီစီၤပၤလီၤစိၤတ စိၤဘၣ်တစိၤ
(Chow Dynasty)ဒီးစးထီၣ်လၢစီၤပၤခၠီပၢတၢ်,လီၤစၢၤတဂၤဘၣ်တဂၤ,ခဲလၢာ် ၃၅ဂၤ,ဒီးစီၤပၤခဲလၢာ်အတၢ်
ပၢယံာ်၀ဲ၈၆၈နံၣ်လီၤ.ဖဲစီၤပၤတဖၣ်အံၤပၢတၢ်အခါန့ၣ်,ဘီမုၢ်ဖိအိၣ်၀ဲ၁၂၄ဘီမုၢ်လၢတရူးကီၢ်အပူၤလီၤ. ဘီ
မုၢ်ဖိတဖၣ်အံၤတဃူတဖိးဒုးလိာ်အသးခဲအံၤခဲအံၤလၢတၢ်ဂုာ်လိာ်ထံကီၢ်အဃိလီၤ.ဘီမုၢ်တနီၤနီၤဃၣ်ကွံာ်၀ဲ
ဒီးလၢအကတၢၢ်န့ၣ်,ဘီမုၢ်ဖိအိၣ်တီၢ်ဒၣ်ထဲ၇၂ဘီမုၢ်လီၤ.ဒီးမ့ၢ်ထံကီၢ်ဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်ဘၣ်ဒုးတၢ်ဒီးတဖံးတမၤဘၣ်
လၢတၢ်အဃိယဟီၣ်ခိၣ်ကပံာ်,တၢ်လီၢ်တၢ်ကျဲလၢတရူးကီၢ်ပူၤန့ၣ်အိၣ်ကလီ၀ဲလၢအံၤတပူၤလၢန့ၣ်တပူၤလၢ
အနံၣ်အကယၤတဖၣ်အပူၤလီၤ.

ပှၤအိၣ်လၢခုးသံၣ်ဒီးစံာ်လီၢ်ပှဲၤလီၢ်အပူၤဒီးလၢဟံၣ်ပူၤဃီပူၤတဖၣ်န့ၣ်တအဲၣ်ဒိးဒုးတၢ်နာ်သက့,တၢ်ခိၣ်တၢ်နၢ်
တဖၣ်ကိးန့ၢ်ဆူၣ်ဒီးမၢအီၤလၢအဒုးတၢ်ဒီးတၢ်သၣ်၀ံၤလီၤဒိဖးဒိၣ်အိၣ်ထီၣ်စ့ၢ်ကီး၀ဲလၢကီၢ်ပူၤလီၤ.လၢတၢ်အံၤ
အဃီပှၤဟၢဖိ Huns ဒီးပှၤဟး၀့ၤ၀ီၤဖိ Nomadsလၢအသးဒူတဖၣ်ဃ့ၢ်ထီၣ်ဟးထီၣ်ကွံာ်၀ဲဆူကလံၤစိးတ
ခီ,ပှၤတံဘ့ၣ်ဖိတဖၣ်ဟးထီၣ်၀ဲဆူမုၢ်နုာ်တခီဒီးပှၤအရၢၢ်အစၢၢ်တဖၣ်အိၣ်၀ဲဆိး၀ဲအါတက့ၢ်တၢ်လီၢ်ဖဲကီၢ်စံၣ်
(တရူးကီၢ်)အကလံၤထံးတခီ လီၤ. 

တၢ်မၤအသးဒ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဖဲတရူးအစီၤပၤပံ၀ဲၣ်(Ping Wang)ပၢတၢ်အခါလီၤ.စီၤပၤပံ၀ဲၣ်ထီၣ်နီဖဲချ.န.၇၇၀နံၣ်,
ဒီးပၢတၢ်အနံၣ်ယဲၢ်ဆံ(၅၀)၀ံၤသံ၀ဲဖဲချ.န.၇၂၀နံၣ်လီၤ.အခါဖဲအ၀ဲဒီၣ်ပၢတၢ်၂၂နံၣ်တနံၣ်အပူၤန့ၣ်,ဘီမုၢ်ဖိ၂၁
ဘီမုၢ်လၢအအိၣ်လၢတရူးအကီၢ်အပူၤန့ၣ်စံး၀ဲဖျါဖျါလၢသါပၢလီၤက့ၤသါသးဒီးသါတဒိးပၢလၢၤသါသးလၢ
အီၤဘၣ်.စီၤပၤပံ၀ဲၣ်တခီဂုာ်ကျဲးစၢးဒီးသိၣ်ဒီသီလီၤစီၤပၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်,နာ်သက့အတၢ်ဒီသိၣ်ဒီသီန့ၣ်တမ့ၢ်တၢ်
ဂၢၢ်တၢ်ကျၢၤထီဘိဘၣ်.ဒီးမ့ၣ်လၢထံကစၢ်ကီၢ်ကစၢ်အိၣ်ထီၣ်၀ဲအါအါဂီၢ်ဂီၢ်လၢဘီမုၢ်ဖိအါဘ့ၣ်အပူၤအဃိ,တၢ်
နးတၢ်ဖှီၣ်တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်ထီၣ်၀ဲ လၢတရူးကီၢ်ပူၤအါအါဂီၢ်ဂီၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လီၤ. 

(ကွၢ်လံာ်တရူးကီၢ်တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ၁၉၂၉နံၣ်,လၢအဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢမံးစထၢၣ်-တပယူၣ်-အံၣ်-ဆူတဟံကဘျံးပၤ၁၀-၁၂ A History of chinese Edition 1929,by W.E. Soothill, pages10 to12 ကွၢ်စ့ၢ်ကီး,လံာ်တရူးကီၢ်တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ,(ခါလၢပျၢၤဒီးခါခဲအံၤ)ကြတူၢ်-၁,-၁၈၃၄နံၣ်,လၢအဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤ
လၢသရၣ်ခွလ်-ကၣ်စလးဖး A Sketch of Chinese History, ancient and Modern, Volume I, Edition 1848,by the Rev. Charles gutzlaff, pages 184-186.) 

မ့ၢ်လၢတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်ဒီးတၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်ထီၣ်လၢတရူးကီၢ်ပူၤအါမံၤအါကလုာ်ဒ်အဖျါလၢအဖီခိၣ်အသိး,ပှၤက
ညီအဒူၣ်အထၢတနီၤနီၤလၢအလီၤစၢၤလၢပှၤအိၣ်တီၢ်သၢဆံသၢဒူၣ်လၢတရူးကီၢ်အပူၤန့ၣ်,အိၣ်လၢတရူးကီၢ်
အပူၤတကဲလၢၤဘၣ်အဃိ,စးထီၣ်ဖဲချ.န.၇၄၁နံၣ်န့ၣ်သုးလီၤအသးဆူတရူးကီၢ်အကလံၤထံးတခီတတီၤ
ဘၣ်တတီၤ၀ံၤဒီးဟးထီၣ်လၢတရူးအကီၢ်ပူၤဒီးလၢသၢနံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ်နုာ်လီၤ၀ဲဆူကီၢ်ပယီၤအပူၤဖဲချ.န.
၇၃၉နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤကညီနုာ်လီၤဆူကီၢ်ပယီၤ၀ံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်စီၤပၤပံ၀ဲၣ်သံ၀ဲဖဲ ချ.န.၇၂၀ နံၣ်ဒီးကလံၤ၀ၣ် ၀ဲၣ ်Hwan Wang ကဲထီၣ်စီၤပၤလၢအလီၢ်လီၤ.ဖဲစီၤပၤ၀ၣ်၀ဲၣ်တဂၤအံၤပၢတၢ်အခါန့ၣ်, စီၤပၤဖိတဂၤဒီး
တဂၤလၢအအိၣ်လၢအ၀ဲအတၢ်ပၢအဖီလာ်တဖၣ်ဒုးလိာ်အသးကဲထီၣ်တၢ်ဂၢ်သွံၣ်ဂၢ်စီၤအဒိၣ်အမုၢ်လီၤ. 

တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢပှၤကညီသုးအလီၢ်တဘျီဒီးတဘျီတၢ်ဆၢကတီၢ်လၢပှၤကညီတဖၣ်သုးအလီၢ်အကျဲတဘျီ
ဘၣ်တဘျီစးထီၣ်လၢကီၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်ဒီးတုၤလီၤဖဲကီၢ်ပယီၤအပူၤန့ၣ်,မ့ၢ်၀ဲဒ်အဖျါလၢအဖီလာ်အံၤအသိးလီၤ. 

၁.ဟးထီၣ်ကီၢ်ဘၤဘူၤလိၣ် ချ.န.၂၂၃၄ 
တုၤကီၢ်မီၣ်ကိလံအၣ်,ချ.န.၂၁၉၇ 
လဲၤတၢ်လၢတၢ်ဘၢၣ်စၢၤယံာ်၀ဲ
၃၇နံၣ်, (၂၂၃၄-၂၁၉၇-၃၇) 

၂.ဟးထီၣ်ကီၢ်မီၣ်ကိလံအၣ် ချ.န.၂၀၁၇ 
အိၣ်ဖဲကီၢ်မီၣ်ကိလံအၣ်၁၈၀နံၣ် (၂၁၉၇-၂၁၁၇-၁၈၀)
တုၤမုၢ်ထီၣ်တၢကံစတၣ် ချ.န.၂၀၁၃ 
လဲၤတၢ်လၢတၢ်ဘၢၣ်စၢၤယံာ်၀ဲ​ ၄နံၣ် 
(၂၀၁၇-၂၀၁၃-၄) 

၃.ဟးထီၣ်လၢမုၢ်ထီၣ်တၢကံစတၣ်ချ.န. ၁၈၈၆, 
အိၣ်ဖဲမုၢ်ထီၣ်တၢကံစတၣ်၁၄၇နံၣ် (၂၀၁၃-၁၈၆၆-၁၄၉) 
တုၤကီၢ်တံဘ့ၣ် ချ.န.၁၈၆၄ 
လဲၤတၢ်လၢတၢ်ဘၢၣ်စၢၤယံာ်၀ဲ၂နံၣ် 

၄.ဟးထီၣ်လၢကီၢ်တံဘ့ၣ် ချ.န.၁၃၈၀ 
အိၣ်ဖဲကီၢ်တံဘ့ၣ်၄၇၆နံၣ် (၁၈၆၄-၁၃၈၈-၄၇၆) 
တုၤလၢကီၢ်ယူနါ ချ.န.၁၃၈ 
လဲၤတၢ်လၢတၢ်ဘၢၣ်စၢၤယံာ်၀ဲ​ ၃နံၣ်
(၁၃၈၈-၁၃၈၅-၃) 

၅.ဟးထီၣ်လၢကီၢ်ယူနါအခီၣ်ထံးတဘျီ ချ.န.၁၁၂၈ 
အိၣ်ဖဲကီၢ်ယူနါ၂၅၇နံၣ် (၁၃၈၅-၁၁၂၈-၂၅၇) 
တုၤကီၢ်ပယီၤအခီၣ်ထံးတဘျီ” ချ.န.၁၁၂၅ 
လဲၤတၢ်လၢတၢ်ဘၢၣ်စၢၤယံာ်၀ဲ၃နံၣ်, 
(၁၁၂၈-၁၁၂၅-၃) 

၆.ဟးထီၣ်လၢကီၢ်ယူၢ်နါခံဘျီတဘျီ” ချ.န.၇၄၁ 
အိၣ်လၢကီၢ်ယူနါ၆၄၄နံၣ် (၁၃၈၅-၇၄၁-၆၄၄) 
တုၤကီၢ်ပယီၤခံဘျီတဘျီ ချ.န.၇၃၉ 
လဲၤတၢ်လၢတၢ်ဘၢၣ်စၢၤယံာ်၀ဲ၂နံၣ် 
(၇၄၁-၇၃၉-၂) 

တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢပှၤကညီသုးအလီၢ်တဘျီဒီးတဘျီဒ်အဖျါလၢအဖီခိၣ်အသိးန့ၣ်,ပှၤကညီဟးထီၣ်ဟးထီၣ်
လၢကီၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်ဖဲချ.န.၂၂၃၄ နံၣ်ဒီးတုၤလီၤဖဲကီၢ်ပယီၤအပူၤအခီၣ်ထံးတဘျီ ဖဲချ.န.​ ၁၁၂၅နံၣ်, ဒီးခံဘျီတဘျီဖဲချ.န.​ ၇၃၉​ နံၣ်လီၤ.ဒ်န့ၣ်အသိးစးထီၣ်လၢပှၤကညီဟးထီၣ် လၢကီၢ်ဘၤဘူၤလိၣ် ဒီးတုၤလီၤလၢကီၢ်ပယီၤအံၤအခီၣ်ထံးတဖုယံာ်၀ဲ​ ၁၁၀၉နံၣ်​ ​ (၂၂၃၄-၁၁၂၅-၁၁၀၉) ဒီးခံဖုတဖုယံာ်၀ဲ​ ၁၄၉၅နံၣ်​ (၂၂၃၄-၁၁၂၅-၁၁၀၉) ဒီးခံဖုတဖုယံာ်၀ဲ၁၄၉၅နံၣ်(၂၂၃၄-၇၃၉-၁၄၉၅)လီၤ. 

မၤကဒီးဒ်အဖျါလၢပှၤကညီသုးအသးတဘျီဒီးတဘျီလၢအဖီခိၣ်အသိးန့ၣ်,ပှၤကညီအိၣ်လၢအကီၢ်မိၢ်ပှၢ်လၢ
ကီၢ်ယူၢ်နါဒီးနုာ်လီၤဆူအကီၢ်အသီ (ခဲအံၤကီၢ်ပယီၤ) အပူၤအခီၣ်ထံးတဖုဖဲ​ ချ.န.၁၁၂၅​ နံၣ်ဒီးခံဖုတဖုဖဲ
ချ.န.၇၃၉နံၣ်လီၤ.ဒ်န့ၣ်အသိးဖဲခရံာ်အနံၣ် ၁၉၃၉နံၣ်န့ၣ်,ပှၤကညီတုၤလီၤဖဲအ ကီၢ်အသီအခီၣ်ထံးတဖု
အံၤယံာ်ဒီးအိၣ်လံ ၃၀၆၄နံၣ်(၁၁၂၅-၁၉၃၉၃၀၆၄) ဒီးခံဖုတဖုန့ၣ်ယံာ်ဒီး အိၣ်လံ၂၆၇၈နံၣ် (၇၃၉ဒီး၁၉၃၉-၂၆၇၈) လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိးခရံာ်အနံၣ်၁၉၃၉နံၣ်န့ၣ်ပှဲၤသိးမ့တမ့ၢ် ထဲသိးပှၤကညီဟဲက့ၤခံဖု
တဖုအနံၣ်၂၆၇၈နံၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒီးနံၣ်အ၀ဲအံၤ(၂၆၇၈)မ့ၢ်ပှၤကညီဒီက လုာ်ပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤလၢအမ့ၢ်ပှၤကညီ
အနံၣ်လီၤ. 

(ဟံး​န့ၢ်​အီၤလၢ​စီၤ​အီၣ်​လး​ကွဲး​က​ညီ​တၢ်​စံၣ်​စိၤ​တဲ​စိၤ​လံာ်​ပူၤ )