​ဖံ​ဖံ​အဲ​မၣ်

တလၢၤပယီၤဖိတဖၣ်အိၣ်ဆိးဝဲလၢပကီၢ်(ခဲအံၤတၢ်ကိးလၢ “ကီၢ်သူလ့ၤ” မ့တမ့ၢ် “ပၢၤမၤ”)တဘ့ၣ်အံၤအပူၤ
ဃဲးဃဲးတ့ၢ်လံအဃိ,ပမ့ၢ်စံးလၢအဝဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ, လၢအခီၣ်ထံးန့ၣ်, တမ့ၢ်ဘၣ်ပှၤလၢအဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဆိ
ဒီးအိၣ်၀ဲဆိး၀ဲထီဘိလၢ ကီၢ်အံၤအပူၤဒီး တမ့ၢ်ပှၤထံဖိကီၢ်ဖိနီၢ်နီၢ်ဘၣ်န့ၣ်, လီၤဂာ်လၢပှၤတနာ်ဘၣ်. ဖဲတချုးခရံာ်အနံၣ် ၁၁၂၂ဒီး ၈၅ဝ အဘၢၣ်စၢၤအခါန့ၣ်,ပှၤထံဂၤကီၢ်ဂၤဖိမ့ၢ်ဟဲဘၣ်လၢပထံပကီၢ်အံၤတမ့ၢ်
ဘၣ်လၢအကထံၣ်ဘၣ်,ပှၤတလၢၤဖိပယီၤဖိနီတဂၤလၢကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤဘၣ်.အဝဲသ့ၣ်ကထံၣ်ဘၣ်သ့ၣ်
ညါဒၣ်ဝဲလၢကီၢ်အံၤန့ၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢပှိၢ်ကီၢ်မ့တမ့ၢ်ကညီကီၢ်မ့တမ့ၢ်“ကီၢ်လါ”ဒ်အဖျါလၢလံာ်တဘ့ၣ်အံၤအ
ခိၣ်တီ ၁၉အသိးဒီးပှၤထံဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်န့ၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢပှၤကညီလီၤ.

တလၢၤပယီၤဖိတဖၣ်စးထီၣ်ဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဒၣ်လၢကီၢ်အံၤအပူၤဖဲတချုးခရံာ်အနံၣ် ၉၀ဝ ဒီး ၅၀၀အဘၢၣ်
စၢၤ, ဒ်ပစံးတၢ်အသိး, ပှၤကညီနုာ်လီၤအိၣ်လၢကီၢ်အံၤအပူၤလၢအနံၣ် ၂၂၂ (၁၁၂၂-၉၀၀ =၂၂၂)နံၣ်ဝံၤအ
လီၢ်ခံလီၤ. ကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤလၢအခီၣ်ထံးမ့ၢ်ပကီၢ်ဒီးတမ့ၢ်ဘၣ်ဝဲတလၢၤပယီၤဖိအကီၢ်န့ၣ်, ပမှံၤပပှၢ်လၢပျၢၤ
တဖၣ်စံၣ်စိၤတဲစိၤဝဲလၢထါဒ်အံၤ…

သၣ်ကိၢ်ကွံထူပျ့ၤထံလီၤ,  ပယီၤဆီၣ်ဘၢပှၤကညီ,
ပယီၤအီၣ်လဲလိာ်ပကီၢ်,  ဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ပထံပကီၢ်,
ဒ်ထွံၣ်ဝွဲးဘၢထိးခီၣ်လီၢ်,  ပျိာ်လဲကီၢ်အံၤလၢအကီၢ်,


ထါအံၤအခီပညီမ့ၢ်ဒ်အံၤ,သၣ်ကိၢ်ကွံန့ၣ်မ့ၢ်သ့ၣ်သၣ်တကလုာ်လၢတုၤမ့ၢ်အမံလံန့ၣ်, ဂီၤဝဲဆှုၣ်ဆှုၣ်ဘှဲၣ်ဘှဲၣ်, ဃံဃံလၤလၤ, လီၤအဲၣ်လီၤကံွဒီး ပှၤသးလီဝဲအမဲာ်ညါတုၤပှၤအီၣ်န့ၣ် ဆံၣ်ဝဲအဃိပှၤလၢအတအီၣ်ဘၣ်
တဖၣ်ကွၢ်ဝဲဒီးအထူပျ့ၤထံလီၤ,အခၣ်ထံယွၤဘၣ်မးအသးလီၤ. ကညီကီၢ်အံၤပှဲၤဝဲဒီးအထုးအစီ, အီၣ်ကုး
အီပှဲၤ,မုာ်ဝဲပၢၤဝဲ,တုၤဒၣ်လဲာ်ပှၤထံဂၤကီၢ်ဂၤဖိတဖၣ်ဒၣ်လဲာ်မ့ၢ်ဟဲထံၣ်ဘၣ်အီၤန့ၣ်,သးလီသးကွံဝဲဒီးအဲၣ်ဒိး
ဟံးန့ၢ်ဒီးမၤကဲထီၣ်ဝဲလၢအထံအကီၢ်လီၤ.လၢတၢ်အံၤအဃိကညီကီၢ်န့ၣ်,ပမှံၤပပှၢ်မၤထါဒီးဒိလီၤဝဲလၢသၣ်
ကိၢ်ကွံသၣ်လီၤ.

ထါစံးဝဲဒ်ထွံၣ်ဝွဲးဘၢထီးအခီၣ်လီၢ်အသိး,န့ၣ်မ့ၢ်အဒိလီၤဝဲပယီၤလၢထွံၣ်ဒီးပှၤကညီလၢထိးလီၤ.ဒ်ပစံးတၢ်အ
သိး, ထွံၣ်ဝွဲးဘၢထိးအခီၣ်လီၢ်န့ၣ်, မ့ၢ်အစံးဝဲပယီၤလီန့ၢ်ဝ့ၤန့ၢ်,ဆီၣ်ဘံၣ်ဆီၣ်ဘၢ,မၤနးမၤဖှီၣ်ပှၤကညီန့ၣ်လီၤ. လၢပျၢၤပယီၤတဖၣ် (အိၣ်လၢကီၢ်ဟံၣ်ဒူၣ်အပူၤ) ဟဲနုာ်လီၤဆူကညီကီၢ်အပူၤဒီးအိၣ်ဝဲဆိးဝဲလၢကညီအက
ဆူးကတ့ၤ, ကွၢ်ဝဲကညီကီၢ်အံၤအတၢ်မုာ်တၢ်ပၢၤဘၣ်အီၤဒီးသးလီသးကွံဝဲဒီးလီန့ၢ်ဝ့ၤန့ၢ်, ဆီၣ်ဘံၣ်ဆီၣ်ဘၢ, မၤနၢၤမၤဃၣ်ပှၤကညီဒီးဟံးန့ၢ်ဆူၣ်ပှၤကညီအကီၢ်ဒီးစံးဝဲလၢအမ့ၢ်သါကီၢ်လီၤ.

မးနါယၣ်စဝ့ၣ်, ခၢနၢၣ်ဖဲ (Col. Phayre) မံးစထၢၣ် အဲစ်.ဒဘ.ယူၣ် ကီးစ် (Mr. S.W Cocks) ဒီး
မံးစထၢၣ် ကၠံၢ် အံၣ် ဟၣ်ဘ့ၣ် (Mr. G. E Harvey) လၢအကွဲးကီၢ်ပယီၤအလံာ်တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤတဖၣ်န့ၣ်, အုၣ်စ့ၢ်ကီးအသးလၢဖဲပယီၤတလၢၤနုာ်လီၤဝဲဆူကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤအဆိကတၢၢ်အခါန့ၣ်,ထံၣ်ဝဲလၢပှၤက
လုာ်အဂၤအိၣ်ပာ်စၢၤတ့ၢ်လံလၢညါ,ဒ်ပစံးတၢ်အသိး ပၠ ူၣ်, ကါယၣ်,စးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.ဒီးပှၤတဖၣ်အံၤမ့ၢ်ဒၣ်ပှၤ
ကညီဖိအဒူၣ်အထၢခဲလၢာ်လီၤ. ဒ်ပစံးတၢ်အသိး ပၠ ူၣ်န့ၣ်မ့ၢ်“ပှိၢ်” ကါယၣ်န့ၣ်မ့ၢ် “ဘှဲ” ဒီးစးန့ၣ်မ့ၢ် “စှီၤ” လီၤ.


တၢ်ကတိၤ “ပှိၢ်” တဘီန့ၣ်တလၢၤပယီၤကိးဝဲတပံၣ်တကျါအဃိကိးဝဲဒၣ်လၢ “ပၠ ူၣ်” လီၤ.“ကါယၣ်” န့ၣ်မ့ၢ်ဘှဲ
လၢအအိၣ်ခဲကနံၣ်အံၤလၢတီအူအမုၢ်ထီၣ်တခီတဖၣ်လၢပကိးလၢ“ဘှဲမုၢ်ထီၣ်”န့ၣ်လီၤ.ပှၤဘှဲဖိတကလုာ်အံၤ
မ့ၢ်ပှၤလၢအကိးလီၤအသး“ကါယၣ်”ဒီးမ့ၢ်ပှၤလၢတလၢၤပယီၤထံၣ်လိာ်သ့ၣ်ညါအီၤအဆိကတၢၢ်လၢပှၤကညီ
ခဲလၢာ်အကျါ, ဖဲတလၢၤပယီၤနုာ်လီၤသီကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအခါန့ၣ်လီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိးတၢ်ကတိၤ “စှီၤ” န့ၣ် တလၢၤပယီၤကိးဝဲ တပံၣ်တကျါဘၣ်အဃိ, ကိးဝဲလၢ “စး” မ့တမ့ၢ် “စကီ” (စေကာ) လီၤ. ဖဲစှီၤတဖၣ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်မၤဒၢၣ်တၢ်ဖဲ “ပှိၢ်”ဝ့ၢ်အခါန့ၣ် “စှီၤ”န့ၣ်ကိးဝဲတထံတဆးဘၣ်အဃိကိးဝဲလၢ “စကီ” လီၤ. စံးဝဲဒၣ် (စေကာလွင့်တယ်) အခီပညီန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ “စှီၤ” မၤဒၢၣ်တၢ်လီၤ. အနီၢ်နီၢ်တခီ “စး” ဒီး “စကီ” န့ၣ်မ့ၢ်ဒၣ်စှီၤလီၤ. တုၤလီၤလၢအခါခဲအံၤ ပှၤကညီတဖၣ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲဆိးဝဲလၢ ကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤအနံၣ် ၃၀၀၀အဖီခိၣ်လံလီၤ.ကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤတချုးပှၤကညီအိၣ်ဆိးဝဲဒံးဘၣ်န့ၣ်,မ့ၢ်ဒၣ်ပှၤမုၢ်ကနၢလၢအအိၣ်က
လီတဘ့ၣ်ဒီးပှဲၤဝဲဒီးသ့ၣ်ဒိၣ်ဝၣ်ထီ, တၢ်ဒူတၢ်ဃိၤ, ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိဒီးထိၣ်ဧိၤလံၣ်ဧိၤအကလုာ်ကလုာ်တဖၣ်
န့ၣ်လီၤ.

ကီၢ်တဘ့ၣ်လၢပအိၣ်ပဆိးလၢအပူၤခဲအံၤန့ၣ်မ့ၢ် “ပှိၢ်ကီၢ်” မ့တမ့ၢ် “ကညီကီၢ်” မ့တမ့ၢ ်“ကီၢ်လါ”
န့ၣ်တၢ်အုၣ်အသးဖျါဝဲဒ်အဖီလာ်အံၤအသိးလီၤ.

ကီၢ်ပယီၤအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤတဘ့ၣ်ဂ့ၤတဘ့ၣ်, လၢအဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢပှၤတဂၤဂ့ၤတဂၤဂ့ၤ န့ၣ်, အုၣ်အသးလၢဖဲပယီၤဖိနုာ်လီၤသီလၢကီၢ်အံၤအပူၤန့ၣ်ထံၣ်ဝဲလၢ ပၠ ူၣ်, ကါယၣ်, ဒီးစး, တဖၣ်အိၣ်ပာ်စၢၤလံ, ဒ်ပစံးတၢ်အသိး,တချုးပယီၤနုာ်လီၤဒံးဘၣ်ဆူကီၢ်အံၤအပူၤန့ၣ်,ပၠ ူၣ်,ကါယၣ်ဒီးစး,တဖၣ်အိၣ်ပာ်စၢၤလံဒီး
မ့ၢ်ပှၤထူလံၤဖိလၢကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.

လံာ်ခံဘ့ၣ်တဘ့ၣ်ဒ်ပစံးတၢ်အသိး(၁) ရွ့ၣ်နးတီၣ်သမဲ (ShwenattaungThamaing) လၢအဘၣ်တၢ်ပူၣ်နံး
အီၤဖဲသူၣ်ရံးယးပူၣ်နံးတၢးဖဲ၁၉၁၁နံၣ်,ဒီး(၂)ဖ့ၣ်မီၣ်တံၣ်အလံာ်မနါယၣ်စဝွ့ၣ်,ဖဲအတၢ်ကတိၤဆှၢနုာ်တၢ်အ
ခိၣ်တီအဖီလာ်ကဘျံးပၤ ၂၁န့ၣ် (The Glass Palace Chronicle of the Kings of Burma, 1923 by Pe Maung Tin, Page XX1 of Introduction) စံးဝဲ ပၠူၣ် (ပှိၢ်) အစီၤပၤပၢတၢ်လၢယိၤအကီၢ်လၢတၢ်ကိး, ”စးဝးနး (Savana)ကါယၣ် (ဘှဲ)ဘှဲအစီၤပၤပၢတၢ်လၢကီၢ်နွံဘ့ၣ်လၢအအိၣ်ဖဲ အ့ၣ်ယၣ်ဝတံၣ်အကၢၢ်ခိၣ်မုၢ်နုၢ်
တကပၤလီၤ. တလၢၤဖိပၢတၢ်လၢကလံၤထံးတခီ,တချုးဖဲစီၤကီတမးအတၢ်ဘါပၢၢ်ထီၣ်ဒံးဘၣ်အခါလီၤ. အခါဖဲန့ၣ် ဝ့ၢ်ရွ့ၣ်တီၣ် (Shwedaung) အိၣ်ဘူးဒီး မၠိမး န့ၣ်ဘၣ်တၢ်သူၣ်ထီၣ်အီၤလၢ စီၤပၤဆူၣ်ရးတပး (Suratapa) လၢအမ့ၢ် စီၤပၤအဲစံၣ်မး (Accema) အဖိခွါလၢအလီၤစၢၤလၢ စီၤပၤမဟၣ်သမတး ၂ ဂၤတဂၤန့ၣ်လီၤ. တလၢၤဖိပၢစ့ၢ်ကီး ပှၤမရီၣ်ဖိ (Mron) ဒ်ပစံးတၢ်အသိးပှၤဒဝဲၣ်ဖိန့ၣ်လီၤ.

ခၠၣ်တွါအီၣ်အတၢ်ကွဲးဘၣ်ဃးဒီးမဟၣ်မူနံးအဃိၣ် (Chan Htwan Oung ¨The Mahamuni Shrine’’ အဂ့ၢ်န့ၣ်စံးဝဲ“လဲယၣ်မံနံး(Letyaminan)ကိးလီၤအသးလၢဖၠူၣ်“ပှိၢ်(အိၣ်လၢအကလးဒီးအကလးအါအါဂီၢ်
ဂီၢ်တဖၣ်) အစီၤပၤ (The Lord of a Myriad Pyus ) လီၤ. အဂ့ၢ်ဒ်အံၤပှၤရၢၣ်ခၢၣ်ဖိတဖၣ်ကိးပှၤပယီၤဖိလၢ ”ပၠ ူၣ်”(ပှိၢ်)တုၤလီၤဒၣ်လဲာ်ဖဲခ.န(၁၃၀၀)န့ၣ်လီၤ(ကွၢ်မံးစထၢၣ်ကၠံၢ်.အံၣ်.ဟၣ်ဘ့ၣ်အလံာ်ကီၢ်ပယီၤအတၢ်စံၣ်
စိၤတဲစိၤ, ၁၉၂၅ ကဘျံးပၤ ၄၆,တၢ်ကွဲးနီၣ် (Mr G.E. Harvey History of Burma Edition, 1925; Page 46, foot note.)ဖဲလံာ်စပူၣ်တစံးကၠါ (ဇဘူတံဆိပ်ကျမ်း) အပူၤန့ၣ်စံးဝဲ“ လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢအံၤပှၤကလုာ်အိၣ်ဝဲ
(၁၀၁)ကလုာ်,ဒ်ပစံးတၢ်အသိး,ပယီၤနွံကလုာ်,တလၢၤလွံၢ်ကလုာ်,ယိၤသၢဆံကလုာ်,ဒီးကီၤလၤဃုဆံကလုာ်လီၤ. ဒီးပှၤတကလုာ်ဒီးတကလုာ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲဒီးအထံအကီၢ်အလိၣ်အပၤဒၣ်ဝဲစုာ်စုာ်လီၤ. စံးဝဲပှၤကညီ (ကရင်) ပာ်လၢယိၤသၢဆံအကျါဒီးပၠ ူၣ်,ကါယၣ်(ပှိၢ်ဒီးဘှဲ)ပာ်လၢပယီၤနွံကလုာ်အကျါန့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်ဒ်န့ၣ်ဒီးလၢသီန့ၣ်
ဖျါဝဲလၢပှၤကညီ(ပှိၢ်,ဒီး,ဘှဲ)တဖၣ်အိၣ်ဒီးအထံအကီၢ်အလိၣ်အပၤကစီဒီလီၤ.အဂ့ၢ်ဒ်အံၤစံးဝဲဒၣ်ပှၤတကလုာ်
ဒီးတကလုာ်န့ၣ်အိၣ်ဝဲဒီးအထံအကီၢ်အလိၣ်အပၤလီၤ.

မံးစထၢၣ်ဟၣ်ဘ့ၣ်အုၣ်အသးလၢတၢ်ဂံၢ်ဘၢ်ဃးဒီးပှၤတကလုာ်ဒီးတကလုာ်အတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးအလီၢ်အကျဲ
လၢပျၢၤ (Ancient Sites)န့ၣ်စံးဝဲ, ပှၤကလုာ်လၢအမ့ၢ်ယိၤတဝာ်ဒီးဖၠ ူၣ်“ပှိၢ်” တဝာ်တဖၣ် (ယိၤဒီးပှိၢ်ကးြပါ
တဖၣ်)အတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးမ့ၢ်ဝဲတကီ,ပှၤ ဖၠ ူၣ်“ပှိၢ်” ဖိအတၢ်အိၣ်တၢ်ဆိးမ့ၢ်ဝဲ“ပၠ့ၣ် (ဝ့ၢ်ဟၣ်လ့ၣ်လၢအမ့ၢ်ဝ့ၢ်လီၢ်
လံၤတဖျၢၣ်အိၣ်လၢရွှ့ၣ်ဘိၢ်ဒံးစြတံးအပူၤ) ညီၣ်လိ (ေညာင်လွန်း)လၢအမ့ၢ်ဝ့ၢ်လီၢ်လံၤတဖျၢၣ်အိၣ်လၢယမဲသ့
ဒံးစြတံးအပူၤ,(ပံသနိလၢအမ့ၢ်ဝ့ၢ််လီၢ်လံၤတဖျၢၣ်အိၣ်လၢ မကွ့ဒံးစြတံးအပူၤ) ဒီး(ဖိဝူၣ်တီၣ်“ဘိုးဝန်ေတာင်”) အိၣ်လၢမူၣ်ယွၣ်ဒံးစြတံးအပူၤ)(ကွၢ်မံးစထၢၣ်ကၠံၢ်.အံၣ်.ဟၣ်ဘ့ၣ်အလံာ်ကီၢ်ပယီၤအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤကဘျံးပၤ ၃၀၉.(History of Burma by G.E.Harvey page 309) မၤကဒီးဖဲမံးစထၢၣ်ကၠံၢ်အံၢ်ဟၣ်ဘ့ၣ်အလံာ်ကီၢ်ပ
ယီၤအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤကဘျံးပၤ ၃၁၂ အပူၤန့ၣ်စံးဝဲ“လၢတၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါအပူၤတၢ်ကိးပၠ ူၣ် “ပှိၢ်” တဖၣ်လၢ
အမ့ၢ်ပှၤပၢ ပၠ့ၣ်ဖိ လၢပှၤတရူးဖိကိး“ပှိၢ်(P’iao)ဒီးပှၤလၢအကွဲးပၠ ူၣ်“ပှိၢ်”အလံာ်န့ၣ်မ့ၢ်ပှၤလီၤဆီတကလုာ်လီၤ. ကယဲၢ်မ့ၢ်ပှၤဒူဖိသဝီဖိတဖၣ်ကိးတၢ်ကွဲးတဖၣ်အံၤလၢပၠ ူၣ်“ပှိၢ်”အလံာ်လီၤ.ဒီးပှၤကွၢ်ဃုသ့ၣ်ညါတၢ်တမံၤအံၤ
တဂၤဂ့ၤတဂၤဂ့ၤတဖၣ်န့ၣ်အၢၣ်လီၤဝဲလၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤမ့ၢ်ဒၣ်ဖၠ ူၣ် “ပှိၢ်” ခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ.မၤကဒီးဖဲလံာ်
တဘ့ၣ်ဃီအံၤအပူၤဖဲကဘျံးပၤ၁၂ဒီး၁၃န့ၣ်စံးဝဲတုၤမ့ၢ်ပှိၢ်(P’iao)အစီၤပၤဟးထီၣ်ဒီးအိၣ်မံလီၤဝဲလၢတၢ်ယီး
ဒၢ“စုာ်”လၢတၢ်မၤကဲထီၣ်အီၤလၢပျံၤထူတဖျၢၣ်န့ၣ်အပူၤဒီးတၢ်ယိးအီၤလီၤ.မ့ၢ်လဲၤတၢ်လၢတၢ်ဒ့ၣ်စၢၤအယံၤ
ဒီးဒိးဝဲကဆီလီၤ. ပိာ်မုၣ်လၢအနီၢ်ဂံၢ်အိၣ်လၢအကယၤတဖၣ်ခိးလီၤဝဲအခိၣ်လီၤ. အဝ့ၢ်အခိၣ်ဒူဘှီဝဲလၢဒၢးခီ (အူးခဲ)အလါလီၤ.ဒီးအပဲြတီအိၣ်၁၂ဘ့ၣ်ဒီးဖဲအသနၢၣ်လွံၢ်သနၢၣ်န့ၣ်ဃိၣ်အိၣ်ဝဲတသနၢၣ်တဖျၢၣ်တသနၢၣ်
တဖျၢၣ်လီၤ.ပှၤထံဖိကီၢ်ဖိတဖၣ်အိၣ်ဝဲလၢဝ့ၢ်ပူၤ. အဝဲသ့ၣ်အဟံၣ်ခိၣ်န့ၣ်သိးထီၣ်ဝဲလၢစၢၢ်ဒီးထးဝါဒီးဘှီဝဲအ
ဟံၣ်လၢ (ကၠဲးမီး) Kyetmauk သ့ၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤစံၣ်ဖိကိးကီၢ်လၢပအိၣ်ခဲအံၤတဘ့ၣ်အံၤလၢ “ပှိၢ်ကီၢ်” ဒီးမးကိးပိလိၣ်ကိးဝဲလၢ“ကညီကီၢ်” လီၤ.တၢ်အုၣ်အသးလၢတၢ်ဂ့ၢ်တမံၤအံၤန့ၣ်စံးဝဲဒ်အံၤ, “ဖဲပှၤစံၣ်ဖိအစီၤ
ပၤတအဲၣ် (T’ang dynasty)ပၢတၢ်အစိၤန့ၣ် (ခ.န၆၁ဂ၉၀၇)“ပၢၤမၤ”ဒ်ပှၤစံၣ်ဖိသ့ၣ်ညါဝဲအသိးန့ၣ်ကိးဝဲ
လၢ“ပအိၣ် (P’iao) န့ၣ်ကမ့ၢ်ပၠ ူၣ် “ပှိၢ်”န့ၣ်လီၤ.ပှၤမနံပူၣ်ရးဖိကိး “ပၢၤမၤ” လၢ“မရၣ်”ဒီးပှၤပယီၤဖိဒူအလိၤဒီး
စံးအီၤ, သုကိးတၢ်အမံၤကဘၣ်ဘၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးပံၣ်ပံၣ်ကျါကျါလီၤ. (ကွၢ်,စၢၣ် ကၠ့ၢ်.ကံၢ်စကီး အလံာ် “ပၢၤမၤ” ကဘျံးပၤ၂၁-၂) ပယီၤဖိကိးဝ့ၢ်“ပရိ (Prome) လၢပၠ့ၣ်လီၤ.ပှၤတလၢၤဖိကိးဝဲလၢ ”ပရီၤ” Brome ဒီးပှၤကဲၣ်ဘိဒံအးဖိကိးဝဲလၢ “ပရီၢ်” Prown လီၤ. အနီၢ်နီၢ်တခီြကၢးမ့ၢ်ဝဲ“ပိှၢ်” လီၤ. ဒ်ပစံးတၢ်အသိး “ပှိၢ်ဝ့ၢ်” “ပှိၢ်ကီၢ်”လီၤ.ဒ်န့ၣ်အသိးဒ်ပှၤမနံၣ်ပူၣ်ရးဖိကိး“ပၢၤမၤ”တပံၣ်တကျါဒီးကိးလၢ“မရၣ်”အသိးန့ၣ်,တလၢၤပယီၤ
ဖိကိးပှိၢ်လၢ “ပၠ ူၣ်”လၢမ့တမ့ၢ် “ပှိၢ်ဝ့ၢ်” ပှိၢ်ကီၢ်တပံၣ်တကျါဘၣ်ဒီးကိးဝဲလၢ“ပၠ့ၣ်” ပရိ,ပရီၤ,ပရီၣ် န့ၣ်ပသးဒ့ဒီအ
လီၢ်တအိၣ်ဘၣ်ဒီးပတဒူစ့ၢ်ကီးအလိၤဒ်အဒူပှၤမနံၣ်ပူၣ်ရးဖိအသိးဘၣ်.ပနၢ်ပၢၢ်လၢကိးဝဲတထံတဆးဒီးပသး
မံသ့ကစီဒီလီၤ.အနီၢ်နီၢ်တခီတၢ်ကိး ပၠ ူၣ်,ပၠ့ၣ်,ပရိ,ပရီၤ,ပရီၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဒၣ် “ပှိၢ်” လီၤ.မးကိးပိလိၣ်ကိးကီၢ်တဘ့ၣ်
အံၤလၢ “ကရ့ၤ” (Karaian) မ့တမ့ၢ် “ကရးစၣ်” (Karazan) ပရံၢ်ကၠံၢ်မံးရှၢၣ်နရံၤတဂၤကိးဝဲလၢ “ကရ့နၢၣ်” (CaraynersorCarianers)လီၤ.အနီၢ်နီၢ်တခီမ့ၢ်ကညီကီၢ်လီၤ(ကွၢ်မးကိးပိလိၣ်အလံာ်တၢ်လဲၤတၢ်က့ၤလၢ
အဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ကၠီ-မ့းစဖံး- ကဘျံးပၤ ၂၄၃- ၂၄၈. (The travels of Marco Polo the Venetian by John Masfield, page 243-248)ပှၤကွၢ်သိတၢ်ပရၢခိၣ်(အဲဒံထၢၣ်)က.အလွၣ်ထူဒံၣ်ကွဲးတၢ်လၢပှၤကွၢ်သိ
တၢ်ပရၢလါအ့ြဖ့ၣ် ၁၉၃၂နံၣ်, အဘ့ၣ်လွံၢ်, ကဘျံးပၤ၅၀, အပူၤန့ၣ်စံးဝဲလၢကီၢ်လၢပအိၣ်ပဆိးလၢအပူၤခံအံၤ
တဘ့ၣ်န့ၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢကီၢ်လါဒီးတၢ်အုၣ်အသးန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒ်အဟဲလၢအဖီလာ်အံၤအသိးလီၤ. “ပှၤကညီအ
ထံအကီၢ််အိၣ်၀ဲဖဲလဲၣ်န့ၣ်ပသံကွၢ်အီၤအလီၢ်တအိၣ်ဘၣ်.ပှၤကညီအိၣ်ထူအိၣ်ရ့ၣ်ဝဲဒၣ်လၢကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအပူၤ
လီၤ. ကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤလၢပှၤပယီၤဖိတလၢၤဖိတဟဲနုာ်လီၤအိၣ်ဆိးမၤနၢၤဒံးပှၤကညီအခါန့ၣ်အမံၤတမ့ၢ်ကီၢ်
ပယီၤဘၣ်. တၢ်ကိးအမံၤလၢကီၢ်လါ,တလၢၤပယီၤကိးထွဲပှၤကညီအခံလၢ (ေကါလတိုင်း)န့ၣ်လီၤ.ပှၤကညီ
ကိးလၢထံလါကီၢ်လါန့ၣ်မ့ၢ်လၢသ့ၣ်ဧိၤ၀ၣ်ဧိၤတဖၣ်ဒီးတပံၢ်တမါလါဟ့ဒၣ်ထီဘိအဃိန့ၣ်လီၤ.လၢတၢ်န့ၣ်အ
မဲာ်ညါနထီၣ်လၢကစၢၢ်ကလိအလိၤနကထံၣ်ဘၣ်ပီၣ်လဲၣ်ပီၣ်ြတီၤအထံတဖၣ်လါဟ့ဒၣ်ထီဘိန့ၣ်လီၤ. ကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤတၢ်ကိးန့ၢ်အမံၤလၢထံလါကီၢ်လါန့ၣ်တကမၣ်ဘၣ်.နလဲၤထီၣ်လၢတနီသရံၣ်အကစၢၢ်ဒီခိၣ်န
ကွၢ်တၢ်ဆူမုၢ်ထီၣ်ယိၤကီၢ်နကထံၣ်ဘၣ်တၢ်ဖျါဃ့စိၢ်ဃ့ထီ,တုၤနကွၢ်တၢ်ဆူမုၢ်နုာ်ဆူကီၢ်ပယီၤဒီးနကထံၣ်ဘၣ်
လၢတၢ်ခဲလၢာ်မၤဒၣ်အသးလါပျုာ်ကလာ်လီၤ.ပမှံၤပပှၢ်လၢပျၢၤသ့ၣ်တဖၣ်ကိးန့ၢ်ကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤအမံၤလၢကီၢ်
လါန့ၣ်မ့ၢ်လၢတၢ်ဒ်အံၤအဃိလီၤ.လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါအဝဲသ့ၣ်ဖဲအကဟးဃုထံသီကီၢ်သီလၢတလၢၤပယီၤမၤ
အၢမၤနးအဝဲသ့ၣ်အခါန့ၣ်အဝဲသ့ၣ်မၤလုၢ်အုၣ်ထါဒီးစံးဝဲ.
 
မိၢ်အိၣ်ယုၤယၤလၢလၤလၤ
ပၢ်အိၣ်ယုၤယၤလၢလၤလၤ
မိၢ်အိၣ်မိၢ်သံသဒၣ်ယၤ
ပၢ်အိၣ်ပၢ်သံသဒၣ်ယၤ
ထံအလါတမုာ်အိၣ်ယၤ
ကီၢ်အလါတမုာ်အိၣ်ယၤ
န့ၣ်လီၤ.  တၢ်လၢအတမုာ်အိၣ်အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်မ့ၢ်လၢအဘၣ်တၢ်မၤအၢမၤနးအဃိလီၤ.ကီၢ်တဘ့ၣ်အံၤတဘျီမ့ၢ်
ပှၤကညီအထံအကီၢ်လီၤ. ဒီးတၢ်စံးပာ်အိၣ်ဝဲဒၣ်လၢတဘျီပှၤကညီကမၤန့ၢ်ဒီးပၢဘၣ်က့ၤဒံးအီၤန့ၣ်လီၤ. သတးဒီးပယီၤသ့ၣ်တဖၣ်ဂဲၤဖဲလဲၣ်ဂဲၤမ့ၢ်ဒၣ်လၢပဂီၢ်ခဲလၢာ်လီၤ.တၢ်လိၣ်အဒိၣ်ကတၢၢ်တမံၤန့ၣ်မ့ၢ်ပကထၢၣ်
လီၤဂီၤလီၤပာ်စၢၤပသးလၢတၢ်ကသွံဒံအပူၤန့ၣ်လီၤ.
 
ဟံးန့ၢ်အီၤလၢစီၤအီၣ်လးကွဲး “ပှၤကညီအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ” လံာ်အပူၤ.