မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ လၢပကညီကလုာ်ကျါ ပှၤအီၣ်ဃဲၤဖိဒီး ဘူးဒးဖိတဖၣ် အနီၣ်ဂံၢ်မ့ၢ် အအါကတၢၢ်လီၤ. မ့ၢ်နာ်သက့ ဒ်န့ၣ်ဒီး ပှၤသးပှၢ်အတၢ်စံးပာ်အိၣ်ဝဲလၢ တၢ်ထံကစၢ်တၢ်တီကစၢ်န့ၣ် အိၣ်ထဲတဂၤဧိၤလီၤ. စံးကဒီးဝဲလၢ ကစၢ်အံၤ မူဝဲအစိၤစိၤအဃၣ်ဃၣ်ဒီး မ့ၢ်တၢ်ဘၣ်တ့ခဲလၢာ်အကစၢ်လီၤ. ကညီတဖၣ် ပျံၤဝဲ တရဲတခး, တၢ်ဝံ တၢ်နါ, ကစၢၢ်ကလိကစၢ်ဒီး ပာ်ကဲဝဲဒိၣ်န့ၢ်ဒံး ကစၢ်ထူကစၢ်ယွၤ လီၤ. အဝဲသ့ၣ် လုၢ်ထီၣ် ပာ်ထီၣ်တၢ်ဆူ သ့ၣ်ကစၢ်ပှၢ်ကစၢ်, ကစၢၢ်ကလိထံကျိထံကွာ် ကစၢ်ဒီး သံၣ်ခိၣ်မုၢ်ဃါအအိၣ် လီၤ. အဝဲသ့ၣ် နာ်လၢ ပှၤကညီအိၣ်ဒီး အဝံကလၤလီၤ. အဝဲသ့ၣ် ဘါသီခါ သနာ်က့ကွဲအကလၤ ဒၣ်တၢ်လီၤ.
ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဂၤ လီၤအုးသံလၢထံမ့ၢ်ဂ့ၤ, လီၤတဲာ်သံလၢသ့ၣ်ခံမ့ၢ်ဂ့ၤ, ဘီၣ်သိၣ်အီၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤနာ် ဝဲလၢ အကလၤ ဟဲက့ၤအိၣ်လၢ ဟံၣ်လၢဃီလီၤ. ကညီပှိၢ်မုၢ်ထီၣ်တဖၣ် ဘါသီခါသနာ်က့ အိၣ်ဒီးတၢ်ကွဲကလၤ တၢ် ကံၢ်စုလီၤ. ကညီစှီၤ အီၣ်ဃဲၤတဖၣ် မၤဒ်န့ၣ်စ့ၢ်ကီးလီၤ. ခဲအံၤကညီတဖၣ် အတၢ်နာ်တမ့ၢ်ထဲ တၢ်အီၣ်ဃဲၤ လၢၤဘၣ်. ကညီအီၣ်ဃဲၤအါမး ကဲထီၣ်က့ၤ ပှၤဘါသီခါဖိလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ကညီဘါသီခါလၢ ခိခိၣ်တနီၤ အီၣ်ဒံးဒၣ်တၢ် ဃဲၤ, ကွဲဒံးဒၣ်တၢ်ကလၤဒီး ဟူထီၣ်မိၤထီၣ် ဒံးဒၣ်တၢ်ကလၤ ဒီး ဟူထီၣ်မိၤထီၣ် ဒံးဒၣ် တၢ် ပှၤသံတဖၣ်လီၤ. တၢ်ဘါအဂၤတမံၤ လၢကညီဖိတဖၣ် တူၢ်လိာ်ဝဲန့ၣ်မ့ၢ်ခရံာ်ဖိတၢ်ဘါလီၤ. ကညီ ကဲထီၣ်ခရံာ်ဖိတဖၣ် တအီၣ်မုၢ်အီၣ်ဘှး ကွဲဝံကွဲကလၤလၢၤဘၣ်. အဝဲသ့ၣ် ဟံးန့ၢ် ပှၤမုၢ်နုာ်ဖိအတၢ်ဆဲးတၢ် လၤသနာ်က့ ဒ်သိးကညီလုၢ်လၢ်ထူသနူ သုတလီၤမၢ်တဂ့ၤအဂီၢ် ကညီခရံာ်ဖိခိၣ်နၢ်သူၣ်က့သးပှၢ်တဖၣ် ထၢဖှိၣ်ပာ်ဖှိၣ်က့ၤ ကညီဖိလုၢ်လၢ်တဖၣ်, တၢ်တဲစိၤတဲဒိပူတဖၣ် ဒီး တၢ်လၢပျၢၤတဖၣ် လၢလံာ်ကွဲးနီၣ် ကွဲးဃါ အပူၤလီၤ. ကညီဖိအိၣ်ဒံးဝဲလၢ အဘါဝဲ လဲၢ်ကဲတၢ်ဘါ, ဖိဝဲၢ်ကိတၢ်ဘါ, တလးကူၢ်ဒီး ချံၣ်ဘိပၢ်, သိဖှူခိၣ်တၢ်ဘါ တဖၣ်လီၤ.
ဘူးဒးတၢ်ဘါ
ပှၤတလၢၤ, မိၣ်, ဖိအိၣ်ဆိးဝဲလၢ ကလံၤထံးပီၣ်လဲၣ်နံၤ ထံထၣ်စွ့ တဖၣ်တူၢ်လိာ်တ့ၢ် ဘူးဒးတၢ်ဘါ ကယီၤ ကီလံလီၤ. ကညီဖိတဖၣ် အိၣ်ဆိးဃုာ်တပူၤဃီတကျဲကျဲဒီး တလၢၤလၢထံထၣ်စွ့ဒီး တူၢ်လိာ်က့ၤ စ့ၢ်ကီး ဘူးဒးတၢ်ဘါလၢ ခရံာ်နံၣ်စိၤကယၤ တဆံလံၤလံၤလီၤ. လၢကညီဖိအကျါ ဖုတၢ်မဲး မ့ၢ်ပှၤဘါသီခါဖိ အဆိကတၢၢ်တဂၤလၢ အကဲထီၣ် သီခါလၢ အမံၤဟူသၣ်ဖျါတဂၤလီၤ. ဖဲပယီၤနံၣ် ၁၁၁၁ န့ၣ် အဝဲလဲၤဆူ ဝ့ၢ်အါ၀ာ်, အင်း၀, မၤလိဝဲ ပံးတကးအလံာ်အလဲၢ် ဘူးဒးတၢ်ဘါ အဂ့ၢ်အပီၢ် တဖၣ်ဒီး သ့ထီၣ်ဘၣ်ထီၣ် ဝဲ, ဒီးဘ့ကၢ်န့ၢ်ဝဲ ဘူၣ်ဘါမံၤလၤသၣ်ကပီၤတဖၣ် န့ၣ်လီၤ. အဝဲဟဲက့ၤကဒါက့ၤဆူ ကညီကီၢ်စဲၣ်ဒီး ဟးဝ့ၤဝီၤ ရၤလီၤဘူးဒးတၢ်ဘါ အဂ့ၢ်အကျိၤဆူ ကညီဖိတဖၣ်အကျါ လီၤ. တၢ်လီၢ်လၢ ပီၢ်, နတ်ကွင်း, အိၣ် အလီၢ်န့ၣ် ကညီပှိၢ်တူၤဝ့ၤ တဖၣ် တ့ထီၣ်ဝဲဃိၣ်ဒီး ဘါဝဲ လီၤ.
ခရံာ်ဖိတၢ်ဘါ
ပှၤလၢအတူၢ်လိာ်ခရာ်ဖိ တၢ်ဘါအဆိကတၢၢ်လၢ ကီၢ်ပယီၤဒီး လၢပယီၤဖိအကျါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ အူနီ ဒီးလၢ ကညီဖိအကျါတခီမ့ၢ်ဝဲ ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ် လီၤ. ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်ဘျၢထံဖဲ ၁၈၂၈ နံၣ်လါမ့ၤ ၁၆ သီဒီး ဟးစံၣ်တဲၤတဲ လီၤတၢ်လၢကညီဖိအကျါလီၤ. သရၣ်ဝံး ဒုးအိၣ်ထီၣ် န့ၢ်ကညီစှီၤအလံာ်ဒ်သိး လံာ်စီဆှံကဘၣ် တၢ်ဒီဝဲ အီၤ အဂီၢ်လီၤ. သရၣ်ဝံးဒုးအိၣ်ထီၣ် ကညီအလံာ် ဒီး သရၣ်မ့ၤစံၣ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ လၢဧ့ၤြဘံဒီး ဟ့းလ့ၣ်ဝီၢ်ခဲ အကျိာ်ဆူ ကညီစှီၤအကျိာ်န့ၣ်လီၤ. သရၣ်ဝံးဒီးအမါ ဟးထီၣ်လၢ ကီၢ်အမဲရကၤဖဲ ၁၈၂၃ နံၣ် လါယူၤ ၂၂ သီဒီး တနံၣ်ဃီဖဲ လါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၅ သီန့ၣ် ဟဲတုၤဝဲဆူ တကူၣ်ဒီး စးထီၣ်ဝဲခရံာ်ဖိတၢ်ဘါ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤလီၤ. ဖဲခရံာ်နံၣ် ၁၈၅၂ န့ၣ် သရၣ်ြဘ့းထၢၣ် ဒုးကဲထီၣ်ကညီပှိၢ် အလံာ်လၢ ပၤလဝး အလံာ် မဲာ်ဖျၢၣ်ဒီး လံာ်စီဆှံဒီဘ့ၣ် လၢပှိၢ်ကျိာ် ဘၣ်တၢ်ဒီစဲအီၤလီၤ. သရၣ်မ့ၤစံၣ်ဟးထီၣ်လၢအမဲရကၤဖဲ ၁၈၃၀ နံၣ်လါမ့ၤ ၂၆ သီ ဒီးဖဲဒံၣ်စဲဘၢၣ်န့ၣ် တုၤဝဲဆူဝ့ၢ်ထိၣ်ကီး, ဒဝဲၢ်, လီၤ. ဖဲ ၁၈၅၃ န့ၣ်အဝဲထုးထီၣ်ဝံၤကွံာ် လံာ်စီဆှံဒီဘ့ၣ်ဆူ ကညီစှီၤကျိာ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၅၃ နံၣ်န့ၣ်တၢ်မၤတၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ် လံာ်စီဆှံအနံၣ် ၁၀၀ အဘူၣ်ဖဲ ဝ့ၢ်ထိၣ်ကီးဒီး တၢ်မၤစ့ၢ်ကီး ခ့ၣ်ဘံၣ်စံၣ်ဖဲ ၁၉၅၃ နိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၂၁ တုၤ ၂၃ သီ အနံၤန့ၣ်လီၤ. လၢဘျၢထံခရံာ်ဖိအမဲာ်ညါ ခရံာ်ဖိတၢ်ဘါဒူၣ်ကရူၢ်လၢအမ့ၢ် အၣ်ရစံၣ်ခရံာ်ဖိ, ဖှံထံခရံာ်ဖိ, မုၢ်နွံနံၤခရံာ်ဖိတဖၣ် အိၣ်ဝဲလီၤ. ကီၢ်မုၢ်နုာ် အၣ်ရစံၣ်ခရံာ်ဖိသရၣ် ဟဲတုၤဆူကီၢ်ပယီၤ ဆိန့ၢ်ဒံးဘျၢထံသရၣ်တဖၣ်ဒီး မ့ၢ်ဝဲလၢ ကိဘီၣ်စီၤပၤစၢၤ အစိၤလံၤလံၤလီၤ. အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဝဲ သရၣ်မၢ်ကူးလီၤ. ကနီၤစီၤပၤဖိ, ကေနာင်မင်းသား, မ့ၢ်စီၤပၤသ့ၣ်ဖူ, မင်းတံုးမင်း, အပုၢ်လၢ အကဲထီၣ်ခရံာ်ဖိ အဆိကတၢၢ်လၢ ကီၢ်ပယီၤအပူၤလီၤ.
ဖိဝဲၢ်ကိတၢ်ဘါ
ဖိဝဲၢ်ကိတၢ်ဘါ ဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢ စီၤကၠီန်စၢၢ်ဒံၢ်ဖိမ့ လီၤ. အဝဲမ့ၢ်ကဆီဝါ ကစၢ်ကူယါဒိၣ် တၢၢ်မ့ၣ် ဖိမ့အဖိခွါလီၤ. ပှၤနုာ်လီၤဖိဝဲၢ်ကိတၢ်ဘါတဖၣ် ကိးအီၤလၢ ဖုတၢ်မူ ကစၢ်လီၤ. ခရံာ်ဖိတၢ်သိၣ်တၢ်သီ, ဘူးဒး တၢ်သိၣ်တၢ်သီဒီး ကညီလုၢ်လၢ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ တဖၣ်အိၣ်ဃါဃုာ်အသးလၢ ဖိဝဲၢ်ကိတၢ်ဘါအပူၤ လီၤ.
လဲၢ်ကဲတၢ်ဘါ
ကညီပှိၢ်လၢ ဒူယီၢ်ကွဲၢ်ကဘီတဖၣ် အါတက့ၢ်မ့ၢ်ပှၤဘါသီခါဖိလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အကျါ တၢ်ဘါ အိၣ်ဒံးဝဲတကလုာ်လၢအမ့ၢ်ဝဲ လဲၢ်ကဲတၢ်ဘါ န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဘါအံၤ အိၣ်ထီၣဝဲဒၣ်ဖဲ ၁၈၆၂ နံၣ်, ဖဲန့းခၠါသဝီ လီၤ. ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘါမ့ၢ်ဝဲ ဖုထံၣ်သီ ဒီး ဖံမဲာ်ကၤလံၤ လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဘှံးလၢ မုၢ်ဘူၣ်နံၤလီၤ. ဖဲမုၢ်ဘူၣ်နံၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တအီၣ်တၢ်သူၣ်တၢ်သးဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်ကွၢ်လၢ်ဒီး ဘါဝဲ အရံၣ်ယၤ, အရံၣ်မံၣ်တ့ၤယး, လီၤ. ပှၤလဲၢ်ကဲတဖၣ် အိၣ်ဒီးအလံာ်အလဲၢ်ဒၣ်ဝဲလီၤ. ကိးဝဲလၢလံာ်ဆီဝဲးလီၤ. လဲၢ်ကဲအိၣ်ဒီး အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ လံာ် ၂၆ ဘ့ၣ်ဒီး ပာ်ကဲဝဲလၢ အမ့ၢ်တၢ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်လီၤ. ဘူၣ်ခိၣ်တဖၣ်ပာ်ထီအခိၣ်သူ, ဆူၣ်ဝဲဒီး ဖၢၣ်အခိၣ်လၢ ခိၣ်ဖၢၣ်ဝါဒီး သိးဝဲ ကညီအဆ့ပျိၢ်ဖးထီလီၤဘံၣ်ခီၣ်ညါန့ၣ်လီၤ.
တလးကူၢ်တၢ်ဘါ
ပှၤနာ်တလးကူၢ်တၢ်ဘါတဖၣ် တအီၣ်ဃဲၤလၢၤဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဆိးဝဲလၢ ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ လီၤ. ပိာ်ခွါတဖၣ်ဆူၣ်အခိၣ်ဒီး ဖၢၣ်ဝဲလၢခိၣ်ဖၢၣ်လီၤ. ကၤဝဲကညီအဆ့အီးဖးတဖၣ်လီၤ. ပိာ်မုၣ်တဖၣ် သိးဆ့ကၤ ဖျီၣ်လီၤတဖၣ်လီၤ. တလးကူၢ်တဖၣ် တဘုၣ်ဆီ, ထိၣ်ဒ့ၣ်, ထိးဒီး ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိအဂၤတဖၣ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်ဟးဆှဲးတၢ်မူၤတၢ်ဘှီး သံး ဒီးတၢ်တၤကျိၣ်တၤစ့ တဖၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဟံးဃာ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီဒီး ဟးဆှဲးတၢ်ဂၢ်သွံၣ်ဂၢ်စီၤလီၤ. နာ်ဝဲလၢ တၢ်မၤနၢၤအိၣ်လၢ တၢ်သိၣ်တၢ်သီအပူၤလီၤ. မ့ၢ်ပှၤနာ်တၢ်စံးပာ်, တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤဒီး တၢ်ကမၤအသးဆူညါတဖၣ် န့ၣ်ကွၢ်လၢ်ဝဲအကျဲလီၤ.
ကညီဖိတၢ်ဘါခဲလၢာ်အိၣ်ဃူအိၣ်ဖိး
ဟံးန့ၢ်အီၤလၢ သီသံၣ်ပှီၤဂီၤယွၤစ့ဘီဒီးအရ့ဒိၣ်လံစၢဖှိၣ်သွံၣ် လၢစီၤဘီနၢ်လ့ ကွဲးဝဲအပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဟံၣ်ဖိဃီဖိတဂၤ လီၤအုးသံလၢထံမ့ၢ်ဂ့ၤ, လီၤတဲာ်သံလၢသ့ၣ်ခံမ့ၢ်ဂ့ၤ, ဘီၣ်သိၣ်အီၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤနာ် ဝဲလၢ အကလၤ ဟဲက့ၤအိၣ်လၢ ဟံၣ်လၢဃီလီၤ. ကညီပှိၢ်မုၢ်ထီၣ်တဖၣ် ဘါသီခါသနာ်က့ အိၣ်ဒီးတၢ်ကွဲကလၤ တၢ် ကံၢ်စုလီၤ. ကညီစှီၤ အီၣ်ဃဲၤတဖၣ် မၤဒ်န့ၣ်စ့ၢ်ကီးလီၤ. ခဲအံၤကညီတဖၣ် အတၢ်နာ်တမ့ၢ်ထဲ တၢ်အီၣ်ဃဲၤ လၢၤဘၣ်. ကညီအီၣ်ဃဲၤအါမး ကဲထီၣ်က့ၤ ပှၤဘါသီခါဖိလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ကညီဘါသီခါလၢ ခိခိၣ်တနီၤ အီၣ်ဒံးဒၣ်တၢ် ဃဲၤ, ကွဲဒံးဒၣ်တၢ်ကလၤဒီး ဟူထီၣ်မိၤထီၣ် ဒံးဒၣ်တၢ်ကလၤ ဒီး ဟူထီၣ်မိၤထီၣ် ဒံးဒၣ် တၢ် ပှၤသံတဖၣ်လီၤ. တၢ်ဘါအဂၤတမံၤ လၢကညီဖိတဖၣ် တူၢ်လိာ်ဝဲန့ၣ်မ့ၢ်ခရံာ်ဖိတၢ်ဘါလီၤ. ကညီ ကဲထီၣ်ခရံာ်ဖိတဖၣ် တအီၣ်မုၢ်အီၣ်ဘှး ကွဲဝံကွဲကလၤလၢၤဘၣ်. အဝဲသ့ၣ် ဟံးန့ၢ် ပှၤမုၢ်နုာ်ဖိအတၢ်ဆဲးတၢ် လၤသနာ်က့ ဒ်သိးကညီလုၢ်လၢ်ထူသနူ သုတလီၤမၢ်တဂ့ၤအဂီၢ် ကညီခရံာ်ဖိခိၣ်နၢ်သူၣ်က့သးပှၢ်တဖၣ် ထၢဖှိၣ်ပာ်ဖှိၣ်က့ၤ ကညီဖိလုၢ်လၢ်တဖၣ်, တၢ်တဲစိၤတဲဒိပူတဖၣ် ဒီး တၢ်လၢပျၢၤတဖၣ် လၢလံာ်ကွဲးနီၣ် ကွဲးဃါ အပူၤလီၤ. ကညီဖိအိၣ်ဒံးဝဲလၢ အဘါဝဲ လဲၢ်ကဲတၢ်ဘါ, ဖိဝဲၢ်ကိတၢ်ဘါ, တလးကူၢ်ဒီး ချံၣ်ဘိပၢ်, သိဖှူခိၣ်တၢ်ဘါ တဖၣ်လီၤ.
ဘူးဒးတၢ်ဘါ
ပှၤတလၢၤ, မိၣ်, ဖိအိၣ်ဆိးဝဲလၢ ကလံၤထံးပီၣ်လဲၣ်နံၤ ထံထၣ်စွ့ တဖၣ်တူၢ်လိာ်တ့ၢ် ဘူးဒးတၢ်ဘါ ကယီၤ ကီလံလီၤ. ကညီဖိတဖၣ် အိၣ်ဆိးဃုာ်တပူၤဃီတကျဲကျဲဒီး တလၢၤလၢထံထၣ်စွ့ဒီး တူၢ်လိာ်က့ၤ စ့ၢ်ကီး ဘူးဒးတၢ်ဘါလၢ ခရံာ်နံၣ်စိၤကယၤ တဆံလံၤလံၤလီၤ. လၢကညီဖိအကျါ ဖုတၢ်မဲး မ့ၢ်ပှၤဘါသီခါဖိ အဆိကတၢၢ်တဂၤလၢ အကဲထီၣ် သီခါလၢ အမံၤဟူသၣ်ဖျါတဂၤလီၤ. ဖဲပယီၤနံၣ် ၁၁၁၁ န့ၣ် အဝဲလဲၤဆူ ဝ့ၢ်အါ၀ာ်, အင်း၀, မၤလိဝဲ ပံးတကးအလံာ်အလဲၢ် ဘူးဒးတၢ်ဘါ အဂ့ၢ်အပီၢ် တဖၣ်ဒီး သ့ထီၣ်ဘၣ်ထီၣ် ဝဲ, ဒီးဘ့ကၢ်န့ၢ်ဝဲ ဘူၣ်ဘါမံၤလၤသၣ်ကပီၤတဖၣ် န့ၣ်လီၤ. အဝဲဟဲက့ၤကဒါက့ၤဆူ ကညီကီၢ်စဲၣ်ဒီး ဟးဝ့ၤဝီၤ ရၤလီၤဘူးဒးတၢ်ဘါ အဂ့ၢ်အကျိၤဆူ ကညီဖိတဖၣ်အကျါ လီၤ. တၢ်လီၢ်လၢ ပီၢ်, နတ်ကွင်း, အိၣ် အလီၢ်န့ၣ် ကညီပှိၢ်တူၤဝ့ၤ တဖၣ် တ့ထီၣ်ဝဲဃိၣ်ဒီး ဘါဝဲ လီၤ.
ခရံာ်ဖိတၢ်ဘါ
ပှၤလၢအတူၢ်လိာ်ခရာ်ဖိ တၢ်ဘါအဆိကတၢၢ်လၢ ကီၢ်ပယီၤဒီး လၢပယီၤဖိအကျါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ အူနီ ဒီးလၢ ကညီဖိအကျါတခီမ့ၢ်ဝဲ ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ် လီၤ. ကိၣ်သၣ်ဖၠူၣ်ဘျၢထံဖဲ ၁၈၂၈ နံၣ်လါမ့ၤ ၁၆ သီဒီး ဟးစံၣ်တဲၤတဲ လီၤတၢ်လၢကညီဖိအကျါလီၤ. သရၣ်ဝံး ဒုးအိၣ်ထီၣ် န့ၢ်ကညီစှီၤအလံာ်ဒ်သိး လံာ်စီဆှံကဘၣ် တၢ်ဒီဝဲ အီၤ အဂီၢ်လီၤ. သရၣ်ဝံးဒုးအိၣ်ထီၣ် ကညီအလံာ် ဒီး သရၣ်မ့ၤစံၣ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ လၢဧ့ၤြဘံဒီး ဟ့းလ့ၣ်ဝီၢ်ခဲ အကျိာ်ဆူ ကညီစှီၤအကျိာ်န့ၣ်လီၤ. သရၣ်ဝံးဒီးအမါ ဟးထီၣ်လၢ ကီၢ်အမဲရကၤဖဲ ၁၈၂၃ နံၣ် လါယူၤ ၂၂ သီဒီး တနံၣ်ဃီဖဲ လါဒံၣ်စဲဘၢၣ် ၅ သီန့ၣ် ဟဲတုၤဝဲဆူ တကူၣ်ဒီး စးထီၣ်ဝဲခရံာ်ဖိတၢ်ဘါ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤလီၤ. ဖဲခရံာ်နံၣ် ၁၈၅၂ န့ၣ် သရၣ်ြဘ့းထၢၣ် ဒုးကဲထီၣ်ကညီပှိၢ် အလံာ်လၢ ပၤလဝး အလံာ် မဲာ်ဖျၢၣ်ဒီး လံာ်စီဆှံဒီဘ့ၣ် လၢပှိၢ်ကျိာ် ဘၣ်တၢ်ဒီစဲအီၤလီၤ. သရၣ်မ့ၤစံၣ်ဟးထီၣ်လၢအမဲရကၤဖဲ ၁၈၃၀ နံၣ်လါမ့ၤ ၂၆ သီ ဒီးဖဲဒံၣ်စဲဘၢၣ်န့ၣ် တုၤဝဲဆူဝ့ၢ်ထိၣ်ကီး, ဒဝဲၢ်, လီၤ. ဖဲ ၁၈၅၃ န့ၣ်အဝဲထုးထီၣ်ဝံၤကွံာ် လံာ်စီဆှံဒီဘ့ၣ်ဆူ ကညီစှီၤကျိာ်လီၤ. ဖဲ ၁၉၅၃ နံၣ်န့ၣ်တၢ်မၤတၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ် လံာ်စီဆှံအနံၣ် ၁၀၀ အဘူၣ်ဖဲ ဝ့ၢ်ထိၣ်ကီးဒီး တၢ်မၤစ့ၢ်ကီး ခ့ၣ်ဘံၣ်စံၣ်ဖဲ ၁၉၅၃ နိၣ်ဝ့ဘၢၣ် ၂၁ တုၤ ၂၃ သီ အနံၤန့ၣ်လီၤ. လၢဘျၢထံခရံာ်ဖိအမဲာ်ညါ ခရံာ်ဖိတၢ်ဘါဒူၣ်ကရူၢ်လၢအမ့ၢ် အၣ်ရစံၣ်ခရံာ်ဖိ, ဖှံထံခရံာ်ဖိ, မုၢ်နွံနံၤခရံာ်ဖိတဖၣ် အိၣ်ဝဲလီၤ. ကီၢ်မုၢ်နုာ် အၣ်ရစံၣ်ခရံာ်ဖိသရၣ် ဟဲတုၤဆူကီၢ်ပယီၤ ဆိန့ၢ်ဒံးဘျၢထံသရၣ်တဖၣ်ဒီး မ့ၢ်ဝဲလၢ ကိဘီၣ်စီၤပၤစၢၤ အစိၤလံၤလံၤလီၤ. အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်ဝဲ သရၣ်မၢ်ကူးလီၤ. ကနီၤစီၤပၤဖိ, ကေနာင်မင်းသား, မ့ၢ်စီၤပၤသ့ၣ်ဖူ, မင်းတံုးမင်း, အပုၢ်လၢ အကဲထီၣ်ခရံာ်ဖိ အဆိကတၢၢ်လၢ ကီၢ်ပယီၤအပူၤလီၤ.
ဖိဝဲၢ်ကိတၢ်ဘါ
ဖိဝဲၢ်ကိတၢ်ဘါ ဘၣ်တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢ စီၤကၠီန်စၢၢ်ဒံၢ်ဖိမ့ လီၤ. အဝဲမ့ၢ်ကဆီဝါ ကစၢ်ကူယါဒိၣ် တၢၢ်မ့ၣ် ဖိမ့အဖိခွါလီၤ. ပှၤနုာ်လီၤဖိဝဲၢ်ကိတၢ်ဘါတဖၣ် ကိးအီၤလၢ ဖုတၢ်မူ ကစၢ်လီၤ. ခရံာ်ဖိတၢ်သိၣ်တၢ်သီ, ဘူးဒး တၢ်သိၣ်တၢ်သီဒီး ကညီလုၢ်လၢ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီ တဖၣ်အိၣ်ဃါဃုာ်အသးလၢ ဖိဝဲၢ်ကိတၢ်ဘါအပူၤ လီၤ.
လဲၢ်ကဲတၢ်ဘါ
ကညီပှိၢ်လၢ ဒူယီၢ်ကွဲၢ်ကဘီတဖၣ် အါတက့ၢ်မ့ၢ်ပှၤဘါသီခါဖိလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်အကျါ တၢ်ဘါ အိၣ်ဒံးဝဲတကလုာ်လၢအမ့ၢ်ဝဲ လဲၢ်ကဲတၢ်ဘါ န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဘါအံၤ အိၣ်ထီၣဝဲဒၣ်ဖဲ ၁၈၆၂ နံၣ်, ဖဲန့းခၠါသဝီ လီၤ. ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဘါမ့ၢ်ဝဲ ဖုထံၣ်သီ ဒီး ဖံမဲာ်ကၤလံၤ လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဘှံးလၢ မုၢ်ဘူၣ်နံၤလီၤ. ဖဲမုၢ်ဘူၣ်နံၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တအီၣ်တၢ်သူၣ်တၢ်သးဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်ကွၢ်လၢ်ဒီး ဘါဝဲ အရံၣ်ယၤ, အရံၣ်မံၣ်တ့ၤယး, လီၤ. ပှၤလဲၢ်ကဲတဖၣ် အိၣ်ဒီးအလံာ်အလဲၢ်ဒၣ်ဝဲလီၤ. ကိးဝဲလၢလံာ်ဆီဝဲးလီၤ. လဲၢ်ကဲအိၣ်ဒီး အတၢ်သိၣ်တၢ်သီ လံာ် ၂၆ ဘ့ၣ်ဒီး ပာ်ကဲဝဲလၢ အမ့ၢ်တၢ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်လီၤ. ဘူၣ်ခိၣ်တဖၣ်ပာ်ထီအခိၣ်သူ, ဆူၣ်ဝဲဒီး ဖၢၣ်အခိၣ်လၢ ခိၣ်ဖၢၣ်ဝါဒီး သိးဝဲ ကညီအဆ့ပျိၢ်ဖးထီလီၤဘံၣ်ခီၣ်ညါန့ၣ်လီၤ.
တလးကူၢ်တၢ်ဘါ
ပှၤနာ်တလးကူၢ်တၢ်ဘါတဖၣ် တအီၣ်ဃဲၤလၢၤဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဆိးဝဲလၢ ဒူပျာ်ယာ်ကီၢ်ရ့ၣ်အပူၤ လီၤ. ပိာ်ခွါတဖၣ်ဆူၣ်အခိၣ်ဒီး ဖၢၣ်ဝဲလၢခိၣ်ဖၢၣ်လီၤ. ကၤဝဲကညီအဆ့အီးဖးတဖၣ်လီၤ. ပိာ်မုၣ်တဖၣ် သိးဆ့ကၤ ဖျီၣ်လီၤတဖၣ်လီၤ. တလးကူၢ်တဖၣ် တဘုၣ်ဆီ, ထိၣ်ဒ့ၣ်, ထိးဒီး ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိအဂၤတဖၣ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်ဟးဆှဲးတၢ်မူၤတၢ်ဘှီး သံး ဒီးတၢ်တၤကျိၣ်တၤစ့ တဖၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်ဟံးဃာ်တၢ်သိၣ်တၢ်သီဒီး ဟးဆှဲးတၢ်ဂၢ်သွံၣ်ဂၢ်စီၤလီၤ. နာ်ဝဲလၢ တၢ်မၤနၢၤအိၣ်လၢ တၢ်သိၣ်တၢ်သီအပူၤလီၤ. မ့ၢ်ပှၤနာ်တၢ်စံးပာ်, တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤဒီး တၢ်ကမၤအသးဆူညါတဖၣ် န့ၣ်ကွၢ်လၢ်ဝဲအကျဲလီၤ.
ကညီဖိတၢ်ဘါခဲလၢာ်အိၣ်ဃူအိၣ်ဖိး
ဟံးန့ၢ်အီၤလၢ သီသံၣ်ပှီၤဂီၤယွၤစ့ဘီဒီးအရ့ဒိၣ်လံစၢဖှိၣ်သွံၣ် လၢစီၤဘီနၢ်လ့ ကွဲးဝဲအပူၤန့ၣ်လီၤ.
