​ဖံ​ဖံ​အဲ​မၣ်

စိၤအတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီအါထီၣ်ဒီးတၢ်ဆီတလဲသးတဆီဘၣ်တဆီအသိးတိစ့ၢ်ကီးတၢ်ကိးအမံၤအါထီၣ်ဒီး
တၢ်နီၤဖးအကလုာ်အါထီၣ်၀ဲဒၣ်လီၤ.စးထီၣ်လၢပျၢၤဒီးတုၤခဲကနံၣ်အံၤတၢ်ဂဲၤကလံၣ်တိအမံၤအကလုာ်အိၣ်
၀ဲဒၣ်(၁၀)​ ကလုာ်န့ၣ်လီၤ.

၁.တိလၢပျၢၤ(မ့)တိသးပှၢ်(တိရှၣ်ထူၣ်)​ မ့​ (တနရှၣ်လဖျိး)
တိလၢပျၢၤ-တၢ်ဂဲၤကလံၣ်အီၤသ့ဒၣ်ထဲလၢပှၤသးပှၢ်လၢအနံၣ်အိၣ်(၄၀)ဒီးဆူအဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ.အ၀ဲသ့ၣ်အတၢ်ဂဲၤကလံၣ်ဒီး
တၢ်သး၀ံၣ်အဖျၢၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီးဒုးနဲၣ်တဲဖျါ၀ဲဒၣ်တၢ်လၢပျၢၤတၢ်လၢအပူၤကွံာ်လံၤလံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ

၂.တိထီၣ်ပူ(တိထီၣ်ပိး)
-တိတၤအုး(တိစအီး)
-တိပနၢ်(တိပနါ)
-တိတရဲၢ်(တိတရဲ)
-တိတမၣ်(တိသမ)
တိထီၣ်ပူအံၤတၢ်ဂဲၤကလံၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ်တၢ်ဒုးနဲၣ်တၢ်လိတၢ်တဲာ်တခါဒီးဖျီၣ်၀ဲဒၣ်အခိၣ်သၣ်ဃံဒီးတၤအုး,ပနၢ်,
တရဲၢ်ဒီးတမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.

၃.တိဖဲဒၣ်သး(တိစီၣ်ကဒဲ)
တိအံၤတၢ်ဂဲမကလံၣ်အီၤဖဲဒၣ်ဘၣ်သးဂဲၤကလံၣ်တလိၣ်လၢအဃူအဖိးဘၣ်.အဲၣ်ဒိးဆၢထၢၣ်တနီၤဆၢထၢၣ်,
ဆ့ၣ်နီၤတနီၤဆ့ၣ်နီၤ,လဲၤထီၣ်တနီၤလဲၤထီၣ်,အိၣ်တ့ၢ်တနီၤအိၣ်တ့ၢ်,ဖျီၣ်ခိၣ်တနီၤဖျီၣ်,သိးတၢ်ကူတၢ်သိးစ့ၢ်
ကီးဖဲအဲၣ် ဒိးသိးသ့၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.

၄.တိကလဃီၣ်နံၣ်(တိကရဃီၣ်နံၣ်)
တိကလဃီၣ်နံၣ်အံၤတၢ်ဂဲၤကလံၣ်အီၤသ့ဒၣ်ထဲလၢသီခါ(စီၤသီ)သံအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်ဂဲၤကလံၣ်
လိတိအံၤအဆၢကတီၢ်ဘၣ်ဂဲၤကလံၣ်၀ဲလၢတၢ်ခူသူၣ်အပူၤဒီးအ၀ဲသ့ၣ်သကိးတဖၣ်အမဲာ်ညါဒုးသ့ၣ်ညါ၀ဲဒၣ်
ပှၤဂၤတသ့ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.တုၤမ့ၢ်ပှၤလဲၤဆှၢလီၤသီခါအစိၣ်ဒီးအ၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ်ယိး၀ဲဒၣ်သီခါအစိၣ်ဒီးဘၣ်မၤ
သူထီၣ်အမဲာ်သၣ်လၢသပၢၤမူးဒီးဘၣ်မၤ၀ါထီၣ်အမဲာ်သကွီၤပူၤဒီးထူၣ်၀ါ,ခးချ့ၣ်တနီၤခးချ့ၣ်,စၢထီၣ်ခီၣ်ဒီးပှ့ၤ
သၣ်တနီၤစၢထီၣ်,စၢထီၣ်ကိာ်ဘိဒီးခနိးတနီၤစၢထီၣ်န့ၣ်လီၤ.အ၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဂဲၤလိၣ်ကွဲ၀ဲဒၣ်တၢ်သံအတ
လါဖဲဘၣ်သးမၤ၀ဲတုၤမ့ၢ်ပှၤသးပှၢ်တဖၣ်ဟ့ၣ်လီၤအီၤလၢစ့မးဒီးအ၀ဲသ့ၣ်ပာ်ပတုာ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.တိတကလုာ်
အံၤမ့ၢ်တၢ်တစိၢ်တလီၢ်တိန့ၣ်လီၤ.

၅.တိမၤဃိၣ်(တိမီၤဃိၣ်)
ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါတ့ၢ်လံလၢထးအသိးတိမီၤဃိၣ်အံၤမ့ၢ်တိလၢအလူၤထီၣ်ခ့ခါဆၢကတီၢ်ချုးဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတိလၢအဒုး
အိၣ်ထီၣ်တိတၢ်ဆဲးတၢ်လၤ (တိစဃံၣ်လၤ) န့ၣ်လီၤ.

၆.တိဖိသၣ်(တိစဃံၣ်ဖိ)
တိဖိသၣ်အံၤမ့ၢ်တိတခါလၢပှၤမၤအီၤလၢဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်လၢပှၤတီၤဖုၣ်ကၠိတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢၣ်မ့ၢ်တၢ်တ့အီၤလၢ၀ၣ်ပီၤအဃိတုၤမ့ၢ်နဆဲးထူအီၤဒီးဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ်သီၣ်၀ဲထိ.ထိ. န့ၣ်လီၤ.ထံတၢၣ်အသီၣ် ဒီးတၢ်ဂဲၤကလံၣ်အံၤမ့ၢ်တၢ်မၤဟူးဒ်ထွဲခီၣ်အဃိဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢတၢ်“ယီၢ်ထိ”န့ၣ်လီၤ.တၢ်ကိးအံၤမ့ၢ်တၢ်ကိး
ထွဲထံတၣ်အသီၣ်န့ၣ်လီၤ.နာ်သက့လၢခံတၢ်ဆီတလဲကိးကဒါက့ၤအီၤလၢ“ယီၢ်တိ”န့ၣ်လီၤ.လၢပျၢၤန့ၣ်ကညီ
တိအံၤဒ်သိးကဃူအဂီၢ်ဘၣ်တၢ်သူထံတၢၣ်ဒီးဒိအီၤဒီးပှၤဂဲၤကလံၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်ကနၣ်၀ဲဒ်ထံတၢၣ်သီၣ်အသိး
ဂဲၤကလံၣ်၀ဲဒ်န့ၣ်လီၤ.ဘၣ်ဆၣ်ဒီးကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တုၤမ့ၢ်အဟဲလီၤတုၤလၢ,“ယၣ်စံၣ်ကၠၣ်”ထံကျိအဟီၣ်က
၀ီၤဒီးအ၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်စးထီၣ်သူ၀ဲကျိၣ်လၢတၢ်ဂဲၤကလံၣ်တိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်တ့ကျိၣ်န့ၣ်အ၀ဲသ့ၣ်တ့ထီၣ်ဟံး
န့ၢ်၀ဲအဒိလၢလ၀ၣ်ကလုာ်,လီကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်,လၢအအိၣ်ဖဲတၢ်လီၢ်န့ၣ်လီၤ.

ကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တုၤအဟဲလီၤတုၤလၢယူၣ်နၣ်တၢ်ပၢယိၤကီၢ်(ယိၤဒိၣ်)ကလံၤစိးတကပၤဒီးအ၀ဲသ့ၣ်စးထီၣ်
စူးကါ၀ဲတၢ်ဒ့ပီးလီလၢအမ့ၢ်အိစံၢ်(ဒၢ)လ့ကွ့(စၢၢ်စှ့း),မိၤဒီးပံသ့ၣ်တဖၣ်လၢယိၤကလုာ်စူးကါ၀ဲန့ၣ်လီၤ.ဖဲန့ၣ်
လၢတၢ်ဂဲၤကလံၣ်တိစ့ၢ်ကီးအ၀သ့ၣ်စးထီၣ်မၤဟူး၀ဲဒၣ်အစုအခီၣ်ဒ်သိးယိၤသ့ၣ်တဖၣ်ဂဲၤကလံၣ်ဒီးမၤဟူး၀ဲအ
စုအခီၣ်န့ၣ်လီၤ.လၢခံကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤဟဲတုၤ၀ဲဒၣ်လၢတၢ်ပၢၤခိၣ်ဒီးလုၢ်အီၣ်အသးသမူလၢတၢ်ဖဲးခုးဖဲး
သံၣ်အမဲာ်ညါလုၢ်အီၣ်စ့ၢ်ကီးအသးသမူလၢတၢ်မၤအီၣ်စံာ်ပှဲၤန့ၣ်လီၤ.ဖဲကူးဘုကူးဟူ၀ံၤအဆၢကတီၢ်ဖဲဖျၢဘု
(ယီၢ်ဘု)အခါနအ၀ဲသ့ၣ်တဖၣ်ဂဲၤကလံၣ်၀ဲဒၣ်တိန့ၣ်လီၤ.

ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်ဖျၢဘု(ယီၢ်ဘု)အခါပှၤလၢမ့ၢ်ဘုကစၢ်တဖၣ်ကတဲာ်ကတီၤပာ်န့ၣ်အ၀ဲသ့ၣ်ပအံဘၢဒီးပအံဟၢသ့ၣ်တ
ဖၣ်ဒ်သိးဒီးအ၀ဲသ့ၣ်မ့ၢ်သၣ်၀ံၤဒီးကအီၣ်၀ဲဒၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.လုၢ်လၢ်ထူသနူအ၀ဲအံၤအိၣ်လီၤစၢၤ၀ဲဒၣ်တဆီဘၣ်
တဆီတုၤလၢတၢ်ဒုးခံဘျီတဘျီစးထီၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ.တိလၢအအိၣ်ထီၣ်ဖဲဆၢကတီၢ်အခါန့ၣ်တၢ်ကိး
အီၤလၢ(တံု့ယ့၁ထူ့)မ့တမ့ၢ်(တံု့ယှ၁့လ်ုဖွံု)တိသးပှၢ်(မ့)တိလၢပျၢၤန့ၣ်လီၤ.

ကညီတၢ်ဂဲၤကလံၣ်တိအံၤဒ်စိၤတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီအသိးစးထီၣ်ဆီတလဲစ့ၢ်ကီးအသးတဆီဘၣ်တဆီန့ၣ်
လီၤ.ဖဲ(၁၉)ယၤဖှိၣ်န့ၣ်တိကလုာ်အိၣ်အါထီၣ်၀ဲဒၣ်(၃)ကလုာ်န့ၣ်လီၤ.တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်၀ဲဒၣ်(ဘံု့မူး)ပိာ်မုၣ်
တိ,(တံု့ခွါ့)ပိာ်ခွါတိဒီး(တံု့မူးတံု့ခွါ့)ပိာ်မုၣ် ဒီးပိာ်ခွါတိန့ၣ်လီၤ.စးထီၣ်ဖဲန့ၣ်တၢ်ဂဲၤကလံၣ်တိအံၤဃူဖိးထီၣ် ဒီးတၢ်သူအီၤဒီးတၢ်ဒ့တၢ်အူပီးလီလၢအမ့ၢ်ပံၣ်ချ့(ေြကးစည်),မိၤ(ေြကးေမ၁င်း)တပုၢ်ဖိ(စခွ့န်),တပုၢ်ဖးဒိၣ်
(ပတ်မ),ပံ(နှဲ),ပိၤကူ(ပတလ၁း),စၢၢ်စှံး(လင်းကွင်း)လၢပှဲၤဂ့ၤမးလီၤ.

တုၤမ့ၢ်(၁၉)ယၤဖှိၣ်အလၢာ်(၂၀)ယၤဖှိၣ်စးထီၣ်န့ၣ်ကညီတိအံၤဆီတလဲကွံာ်အသးဆူအသီတကလုာ်လၢ
အအိၣ်လီၤတဲာ်တ့ၢ်တုၤမုၢ်မဆါတနံၤန့ၣ်လီၤ.မ့ၢ်၀ဲ-ပှၤဂဲၤကလံၣ်တိဖိသ့ၣ်တဖၣ်တုၤမ့ၢ်အဆ့ၣ်နီၤဃူဃူဖိးဖိးဟံးအလီၢ်၀ံၤတိအခိၣ်တဂၤန့ၣ်စံးထီၣ်၀ဲဒၣ်“မီၤယိၣ်,
မီၤယိၣ်”ဒီးပှၤဂဲၤကလံၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်စံးဆၢထီၣ်က့ၤ၀ဲဒၣ်“လ့လ့ၣ်,လ့လ့ၣ်”န့ၣ်လီၤ.ခီဖျိလၢတၢ်စးထီၣ်အီၤတၢ်
ကတိၤလၢ“မီၤယိၣ်,မီၤယိၣ်”အဃိတိကလုာ်အ၀ဲအံၤတၢ်ကိးအီၤလၢ“တိမီၤယိၣ်”န့ၣ်လီၤ.မီၤယိၣ်တိအံၤအတၢ်
သး၀ံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒ်ခ့ခါဆၢကတီၢ်အတၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီအသိးဂုၤထီၣ်ကသီထီၣ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.မီၤယိၣ်တိ
တၢ်သး၀ံၣ်အဖျၢၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ပၣ်ဃုာ်၀ဲဒၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်,ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်တူၢ်ဘၣ်ဒီးတၢ်သိၣ်တၢ်
သီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.